Thông thường, chữ tín mâu thuẫn với lợi ích vị kỷ, ngắn hạn. Hãy xem
xét trường hợp sau đây: một thương gia cam kết bán một lô hàng triển kỳ
cho một đối tác theo mức giá đã thỏa thuận. Đến hạn giao hàng, giá hàng
trên thị trường lên cao. Người thương gia sẽ đứng trước hai quyết định: 1/
Giao hàng và chấp nhận một khoản lỗ (quyền lợi bị thiệt thòi). 2/ Không
giao hàng, quyền lợi trước mắt không bị thiệt nhưng có thể bị đối tác kiện
ra tòa vì vi phạm hợp đồng và mất đi vĩnh viễn mối quan hệ mua bán với
đối tác. Trong tình huống phải vận dụng chữ tín như thế này, mặc dù chỉ
dẫn đến hai hệ quả giao hàng hoặc không giao hàng nhưng không chỉ xảy
ra hai khả năng giữ chữ tín và không giữ chữ tín mà có đến ba khả năng.
Khả năng thứ nhất: Thương gia nọ là người thiển cận chỉ nghĩ đến lợi
ích trước mắt, anh ta không giữ chữ tín và sẽ không giao hàng.
Khả năng thứ hai: Thương gia nọ là người biết tính toán, anh ta sẽ giao
hàng. Anh ta nghĩ rằng anh ta có thể bị thiệt trước mắt nhưng mối quan hệ
mua bán với đối tác sẽ được củng cố và phát triển, nhờ đó anh ta sẽ được
hưởng nhiều lợi ích về sau. Anh ta cũng là một người biết giữ chữ tín,
nhưng là một chữ tín có tính toán, một chữ tín thực dụng. Đối với loại
người này, nếu thiệt hại quá lớn, và quan hệ với đối tác chỉ là quan hệ một
lần, chưa chắc anh ta sẽ giao hàng.
Khả năng thứ ba: Thương gia nọ là người biết giữ chữ tín thực sự, anh ta
sẽ giao hàng mà không tính toán gì đến các mối lợi ích sau này. Anh ta giao
hàng vì anh ta đã cam kết, thế thôi.
Trên thương trường, khó mà phân biệt được người giữ chữ tín từ động cơ
đạo đức (rất hiếm hoi) và người chỉ giữ chữ tín vì động cơ lợi ích (phổ biến
hơn). Do đó, luật pháp, vì lợi ích lâu dài của xã hội, của cộng đồng, phải
can thiệp để giúp các trường hợp hiếm hoi trở thành các trường hợp phổ
biến, khiến các mối quan hệ dựa trên cam kết của các thành viên trở nên
vững chắc hơn, lành mạnh hơn. Nhờ thế, xã hội sẽ trật tự hơn, an toàn hơn
và có điều kiện để phát triển hơn, tiến bộ hơn. Giáo dục cũng có vai trò
thiết yếu trong việc cung cấp cho cộng đồng những thế hệ tôn trọng chữ tín.
