GIAI ĐIỆU GIÂY VÀ BẢN GIAO HƯỞNG VŨ TRỤ - Trang 218

Nhưng thường thường, cái khó đồng hóa và khó đánh bại nhất lại là những
đức tin và hoài vọng được rút ra từ những kinh nghiệm phổ quát đó. Xin
đưa ra một ví dụ đơn giản nhưng sâu sắc sau. Nếu như đang ngồi đọc cuốn
sách này mà bạn phải đứng dậy, bạn có thể di chuyển theo ba hướng độc
lập nhau. Dù bạn có đi theo con đường nào, bất kể phức tạp đến đâu chăng
nữa, thì kết cục vẫn chỉ là một tổ hợp nào đó của chuyển động theo "chiều
phải - trái", "chiều trước - sau" và "chiều trên - dưới". Mỗi lần nhấc chân là
bạn đã ngầm thực hiện ba lựa chọn riêng biệt để quyết định mình sẽ chuyển
động theo ba chiều đó như thế nào.
Một phát biểu tương đương mà chúng ta đã gặp trong phần thảo luận về
thuyết tương đối hẹp, đó là mỗi điểm trong không gian được xác định hoàn
toàn bằng cách cho ba con số chỉ vị trí của điểm đó theo ba chiều nói ở
trên. Nói theo ngôn ngữ quen thuộc hơn thì bạn có thể cho một địa chỉ ở
thành phố New York bằng cách cho biết đường phố (vị trí theo chiều phải -
trái), đường phố hoặc đại lộ cắt ngang (vị trí theo chiều trước - sau) và số
tầng (vị trí theo chiều trên - dưới). Và theo quan điểm hiện đại hơn, chúng
ta đã thấy rằng công trình của Einstein khuyến khích chúng ta coi thời gian
như chiều thứ tư (chiều "quá khứ - tương lai"), tức là chúng ta có cả thảy
bốn chiều (ba chiều không gian và một chiều thời gian). Thực tế, bạn vẫn
thường xác định các sự kiện trong vũ trụ bằng cách cho biết nó xảy ra ở đây
và xảy ra khi nào.
Đặc tính này của vũ trụ là cơ bản, nhất quán và lan tràn rộng khắp tới mức
nó thực sự nằm ngoài mọi sự nghi vấn. Tuy nhiên, năm 1919, một nhà toán
học không mấy tiếng tăm người Ba Lan tên là Theodor Kaluza thuộc
trường Đại học Konigsberg đã dám thách thức cái điều tưởng như đã là
hiển nhiên: ông cho rằng vũ trụ thực ra không phải chỉ có ba chiều không
gian mà là nhiều hơn. Đôi khi những ý kiến nghe có vẻ ngớ ngẩn nhưng là
ngớ ngẩn thật. Song đôi khi chúng lại làm rung chuyển cả nền tảng của vật
lý học. Mặc dù phải mất một thời gian dài mới được phổ biến, nhưng đề
xuất của Kaluza đã gây một cuộc cách mạng trong việc xây dựng các định
luật vật lý của chúng ta. Và chúng ta hiện vẫn còn cảm thấy dư chấn của ý
tưởng vượt trước thời đại một cách đáng kinh ngạc của ông.