Chất là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự
vật, là sự thống nhất hữu cơ của những thuộc tính làm cho sự vật là nó chứ không phải
là cái khác.
Mỗi sự vật, hiện tượng trong thế giới đều có những chất vốn có, làm nên chính
chúng. Nhờ đó chúng mới khác với các sự vật, hiện tượng khác.
Thuộc tính của sự vật là những tính chất, những trạng thái, những yếu tố cấu
thành sự vật,... Đó là những cái vốn có của sự vật từ khi sự vật được sinh ra hoặc được
hình thành trong sự vận động và phát triển của nó. Tuy nhiên những thuộc tính vốn có
của sự vật, hiện tượng chỉ được bộc lộ ra thông qua sự tác động qua lại với các sự vật,
hiện tượng khác. Chúng ta chỉ có thể biết nhiệt độ cao hay thấp của không khí thông qua
sự tác động qua lại của nó với cơ quan xúc giác của chúng ta. Chất của một người cụ thể
chỉ được bộc lộ thông qua quan hệ của người đó với những người khác, với môi trường
xung quanh, thông qua lời nói và việc làm của người ấy. Như vậy, muốn nhận thức đúng
đắn về những thuộc tính của sự vật, chúng ta phải thông qua sự tác động qua lại của sự
vật đó với bản thân chúng ta hoặc thông qua quan hệ, mối liên hệ qua lại của nó với các
sự vật khác.
Mỗi sự vật có rất nhiều thuộc tính; mỗi thuộc tính lại biểu hiện một chất của sự
vật. Do vậy, mỗi sự vật có rất nhiều chất. Chất và sự vật có mối quan hệ chặt chẽ, không
tách rời nhau. Trong hiện thực khách quan không thể tồn tại sự vật không có chất và
không thể có chất nằm ngoài sự vật.
Chất của sự vật được biểu hiện qua những thuộc tính của nó. Nhưng không phải bất
kỳ thuộc tính nào cũng biểu hiện chất của sự vật. Thuộc tính của sự vật có thuộc tính cơ
bản và thuộc tính không cơ bản. Những thuộc tính cơ bản được tổng hợp lại tạo thành
chất của sự vật. Chính chúng quy định sự tồn tại, sự vận động và sự phát triển của sự
vật, chỉ khi nào chúng thay đổi hay mất đi thì sự vật mới thay đổi hay mất đi.
Nhưng thuộc tính của sự vật chỉ bộc lộ qua các mối liên hệ cụ thể với các sự vật
khác. Bởi vậy, sự phân chia thuộc tính thành thuộc tính cơ bản và thuộc tính không cơ
bản cũng chỉ mang tính tương đối. Trong mối liên hệ cụ thể này, thuộc tính này là thuộc
tính cơ bản thể hiện chất của sự vật, trong mối liên hệ cụ thể khác sẽ có thêm thuộc tính
khác hay thuộc tính khác là thuộc tính cơ bản. Trong mối quan hệ với động vật thì các
thuộc tính có khả năng chế tạo, sử dụng công cụ, có tư duy là thuộc tính cơ bản của con
người còn những thuộc tính khác không là thuộc tính cơ bản. Song trong quan hệ giữa
những con người cụ thể với nhau thì những thuộc tính của con người về nhân dạng, về
dấu vân tay,... lại trở thành thuộc tính cơ bản.
Chất của sự vật không những được quy định bởi chất của những yếu tố tạo thành
mà còn bởi phương thức liên kết giữa các yếu tố tạo thành, nghĩa là bởi kết cấu của sự
vật. Trong hiện thực các sự vật được tạo thành bởi các yếu tố như nhau, song chất của
chúng lại khác. Ví dụ, kim cương và than chì đều có cùng thành phần hóa học do các
nguyên tố các bon tạo nên, nhưng do phương thức liên kết giữa các nguyên tử các bon
122
