thế giới quan mới, chủ nghĩa duy vật triệt để - chủ nghĩa duy vật này bao quát cả lĩnh
vực sinh hoạt xã hội, - phép biện chứng với tư cách là học thuyết toàn diện nhất và sâu
sắc nhất về sự phát triển, lý luận đấu tranh giai cấp và vai trò cách mạng - trong lịch sử toàn
thế giới - của giai cấp vô sản, tức là giai cấp sáng tạo một xã hội mới, xã hội cộng sản"
2
Với Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, triết học Mác và chủ nghĩa Mác nói chung
đã hình thành và sẽ được Mác và Ăngghen tiếp tục bổ sung, phát triển trong suốt cuộc
đời của hai ông trên cơ sở tổng kết những kinh nghiệm thực tiễn của phong trào công
nhân và khái quát các thành tựu khoa học.
3. Giai đoạn Mác và Ăngghen bổ sung và phát triển lý luận triết học
Từ sau Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, học thuyết Mác tiếp tục được bổ sung và
phát triển trong sự gắn bó mật thiết hơn nữa với thực tiễn cách mạng mà Mác và Ăngghen
vừa là những đại biểu tư tưởng vừa là lãnh tụ thiên tài của phong trào công nhân. Bằng
hoạt động lý luận của mình, Mác và Ăngghen đã đưa phong trào công nhân từ tự phát
thành phong trào tự giác và phát triển ngày càng mạnh mẽ; và chính trong quá trình đó,
học thuyết của các ông cũng không ngừng được phát triển.
Các tác phẩm chủ yếu của Mác như Đấu tranh giai cấp ở Pháp, Ngày mười tám
tháng Sương mù của Lui Bônapáctơ, Nội chiến ở Pháp, Phê phán Cương lĩnh Gôta...
cho thấy việc tổng kết kinh nghiệm thực tiễn của phong trào công nhân có tầm quan trọng
như thế nào trong sự phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác nói chung và triết học Mác
nói riêng.
Trong tác phẩm Ngày mười tám tháng Sương mù của Lui Bônapáctơ, C.Mác đã
phát triển nhiều nguyên lý quan trọng của chủ nghĩa duy vật lịch sử như nguyên lý đấu
tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội có giai cấp đối kháng, nguyên lý về tính
tất yếu của chuyên chính vô sản, về thái độ của giai cấp công nhân đối với nhà nước tư
sản trong đấu tranh cách mạng...
Nhiều vấn đề triết học, đặc biệt những vấn đề phương pháp luận duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử được C.Mác phát triển trong các tác phẩm nghiên cứu kinh tế - chính
trị, tiêu biểu là bộ Tư bản (viết từ những năm 40 và xuất bản tập I năm 1867). Bộ Tư
bản không chỉ là công trình đồ sộ của Mác về kinh tế học mà còn là sự bổ sung, phát
triển của triết học Mác nói riêng, của học thuyết Mác nói chung. Lênin đã nhận xét: về
phương diện triết học, nếu như Mác không để lại cho chúng ta một "lôgích học với chữ L
viết hoa" thì Mác đã để lại cho chúng ta cái lôgích của bộ Tư bản.
Thời kỳ Công xã Pari (1871), C.Mác viết Nội chiến ở Pháp nhằm tổng kết kinh
nghiệm đấu tranh của Công xã và tiếp tục phát triển những nguyên lý của chủ nghĩa duy
vật lịch sử như về nhà nước và cách mạng, về tính tất yếu của chuyên chính vô sản, v.v..
Năm 1875, C.Mác viết Phê phán Cương lĩnh Gôta, đây là tác phẩm lý luận quan
trọng nhất sau Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản và bộ Tư bản. Trong tác phẩm đó, C.Mác
2
. V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, t.26, tr. 57.
58
