đưa đi an trí tại Sốc trăng, sanh quán của ông. Lý do thực sự khiến Thống
đốc Nam kỳ ghét ông Nguyễn Văn Sâm là vì ông đối lập với chánh quyền,
đả kích mãnh liệt ông Bùi Quang Chiêu, ứng cử viên do Thống đốc bảo trợ
trong cuộc bầu cử đại biểu Nam Kỳ vào Thượng Hội-đồng Thuộc địa.
Khi Nhựt đảo chánh Pháp, ông Nguyễn Văn Sâm mới được rời Sốc
trăng về Saigon hoạt động trở lại. Ông hợp tác với ông Hồ Văn Ngà, xuất
bản tờ báo Hưng Việt, lập một chánh đảng để phụng sự lý tưởng của ông.
Năm 1945, Chánh phủ Trần Trọng Kim cử ông làm Khâm sai Nam
Việt và mời ông ra Huế để lãnh Chiếu tấn phong. Nhưng Nam kỳ đang bị
Nhựt giữ nguyên trạng trong chế độ cũ, cuộc điều đình giữa Chánh phủ Việt
Nam cùng nhà cầm quyền quân sự Nhựt ở Đông dương, kéo dài cả 5 tháng
mới kết thúc. Ông Sâm phải chờ đợi rất lâu ở Huế ; khi Nhựt chịu giao trả
thuộc địa cũ của Pháp cho Việt Nam, thì Việt Minh đã bắt đầu cướp chánh
quyền ở Nam kỳ trong khi ông Khâm Sai mới từ Huế trở vào Saigon ít
ngày.
Về đoạn sử bi đát này, chúng tôi xin mượn lời của ký giả Nam Đình, vì
ông này đã từng sống bên ông Sâm ở Huế, với tư cách Đổng lý Văn phòng
bộ Tư pháp. Ông Nam Đình thuật ngày trở về như sau này trong cuốn « Hồi
Ký » của ông :
« Chánh phủ Trần Trọng Kim giao cho Khâm sai một chiếc xe Ford số
P.I (Palais Impérial) và một sốp phơ phản động, mới là nguy !
« Tôi không biết có phải Việt Minh sắp đặt như thế hay không, mà xe
hơi vừa ra khỏi Huế là… suýt chút nữa đâm đầu xuống hố, nếu tôi không lẹ
tay kéo tay bánh lại kịp.
« Không phải tôi lãnh sứ mạng của bộ Tư Pháp đưa Khâm sai Nguyễn
Văn Sâm về Saigon : tôi đi với tư cách riêng, không dính líu gì với Khâm
sai.
