13. NGUYỄN VĂN SÂM : CHỦ BÁO, KHÂM
SAI, LÃNH TỤ CHÁNH TRỊ, ĐI XE BUÝT, ĐỂ
BỊ ÁM SÁT
Trong các ký giả, một vị đàn anh để lại mãi hình ảnh trong ký ức nhiều
người trong hay ngoài làng : đó là ông Nguyễn Văn Sâm, Hội trưởng hội
Ajac, chủ nhiệm báo Đuốc Nhà Nam.
Làm chủ báo mà lại là tờ báo đối lập với chánh quyền thực dân lúc
thực dân toàn thịnh, nên ông Sâm rất nghèo, tòa báo thiếu cả 12 tháng tiền
phố.
Tốt nghiệp trường Cao-đẳng Công-chánh, nếu ông đi làm việc « nhà
nước » thì cũng lên đến địa vị cao sang ở « sở Trường tiền » đâu có đến đỗi.
Song ông lại không ham cái nghề công chức cao cấp, ông dấn thân vào cái
nghề bạc bẽo : nghề viết báo.
Tánh trầm tĩnh, ôn hòa, ông được đồng nghiệp đưa lên địa vị điều
khiển hội Ajac, một hội tương tế của làng báo Nam Kỳ. Hồi Pháp thuộc
không có tự do nghiệp đoàn, các người làm cùng nghề chỉ được phép lập
hội tương tế hay ái hữu mà trong điều lệ phải ghi rõ : « Tất cả các cuộc thảo
luận chánh trị hay tôn giáo đều cấm ngặt. » Điều lệ cũng như tên hội phải
thảo bằng tiếng Pháp, dùng làm văn kiện căn cứ, còn bổn dịch ra tiếng Việt
chỉ là bổn phụ. Ajac là bốn mẫu tự trong cái tên mà các hội viên sáng lập đã
đặt cho hội : Association des Journalistes Annamites de Cochinchine.
Tuy ghét hội này không chịu an phận thủ thường như các hội « ăn nhậu
» khác, nhà cầm quyền chưa dám bóp chết Ajac vì còn sợ thất nhân tâm.
Năm 1969, có phong trào đàn áp báo chí, hội Ajac bị giải tán luôn, với
cớ là « hội đã làm chánh trị, trái với điều lệ của hội ». Năm đó Pháp lâm
vào cuộc chiến tranh với Đức. Ajac bị giải tán, ông hội trưởng của nó còn bị
