HỒ CHÍ MINH - CHÂN DUNG MỘT CUỘC ĐỜI - Trang 691

Chú Thích

[1]

Võ Nguyên Giáp, “Tư tưởng Hồ Chí Minh quá trình hình thành và nội

dung cơ bản”, trong Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh (Hà Nội: Viện Hồ
Chí Minh, 1993), trang 17. Một số những nhà phê bình cho rằng câu trích
này là không hoàn chỉnh và nguyên bản là “và không có độc lập nếu không
có tự do”.

[2]

Một số người cho rằng Hồ có hơn 75 bí danh. Xem Sokolov,

“Những bí danh của Hồ Chí Minh là kinh nghiệm nghiên cứu tiểu sử chính
trị”, (Trung tâm Việt Nam học, Moscow, 1993), trang 187-218, và “Những
tên các chuyến đi của Hồ” trong báo “Tin tức Việt Nam”, tháng 5-1981

[3]

Cuốn tiếu sử Hồ được biết nhiều nhất là cuốn “Những mẩu chuyện về đời
hoạt động của Hồ Chủ tịch” của Trần Dân Tiên, một trong nhiều bí danh
của Hồ Chí Minh. Cuốn sách này được dịch sang tiếng Anh vài năm sau
đó. Bản ngoại ngữ ấn hành sớm nhất và hoàn chỉnh nhất về tiểu sử của ông
là cuốn “Tiểu sử Hồ Chí Minh” bằng chữ Trung do Nhà xuất bản “Ba
Nguyên Tư Ốc”, Thượng Hải, phát hành năm 1949. Thật kỳ lạ, bản này
không giống bất cứ bản ngoại văn nào, đã xác định tên ông là Nguyễn Ái
Quốc đã từng sử dụng, đặc vụ Quốc tế Cộng sản, xem trang 4, những công
trình nghiên cứu khác về tiểu sử Hồ Chí Minh mà không dịch sang các
ngôn ngữ phương Tây như T. Lan, “Vừa đi đường vừa kể chuyện”, (NXB
Sự Thật, Hà Nội, 1976)

[4]

Hồ Chí Minh Toàn tập (Tập I và II) cũng là

nguồn rất có giá trị.

[5]

Cuốn tiểu sử Hồ Chí Minh nổi tiếng nhất bằng

tiếng Anh của tác giả Jean Lacouture, “Hồ Chí Minh: Tiểu sử một chính trị
gia”, Peter Wiles dịch sang tiếng Anh (NXB Vintage, New York, 1968).
Tham khảo Nguyễn Khắc Huyền,”Mộng ước đã thành”, (NXB Collier,
New York, 1971, (Nhà xuất bản Collier, New York, 1971), và David
Halberstam, “Sơ lược tiểu sử Hồ Chí Minh”, NXB Random, New York
1971)

[6]

Bernard B. Fall, “Trò chuyện với Hồ Chí Minh”, trong “Tuyển

tập những bài viết, 1920-1966” (NXB Praeger, New York 1967), trang 321

[7]

Trương Bửu Lâm, “Việt Nam kháng chiến chống Pháp, 1858-1900”

(NXB Đại học Yale, New Haven, 1967), trang 127-128

[8]

Thông tin về

Nguyễn Sinh Sắc rất khan hiếm. Tôi đã dựa trên cuộc phỏng vấn giữa tôi