hoàng, ông chúa, để tiện việc riêng và vì những lý do không cao thượng bằng,
cũng "vi hành" đấy.
Tôi không được rõ ý đồ nhà "vi hành" của chúng ta ra sao. Phải chăng là
ngài muốn biết dân Pháp, dưới quyền ngự trị của bạn ngài là Alếchxăng đệ
nhất
4)
có được sung sướng, có được uống nhiều
rượu, và được hút nhiều thuốc phiện bằng dân Nam, dưới quyền ngự trị của
ngài, hay không? Phải chăng ngài muốn học sử dụng (theo kiểu Pháp) cái
liềm của nhà nông cùng cái búa của thày thợ để sau cuộc ngao du, đem về
chút ấm no mà đám "dân"
1)
bất hạnh của ngài tới nay hoàn toàn chẳng biết
đến? Hay là, chán cảnh làm một ông vua to, bây giờ ngài lại muốn nếm thử
cuộc đời của các cậu công tử bé
2)
.
Thế nào thì thế, ít lâu nay tôi đã trở thành một đấng Hoàng thượng bất
đắc dĩ. Bất cứ tôi đi đâu, là có người nhìn tôi, ganh tị tôi, mỉm cười với tôi,
tán tụng tôi, đi theo tôi.
Cô em thân mến, hẳn cô bảo tôi rằng, thế là cái bánh xe vô lượng nó đã
quay rồi đấy. Đến nay, tất cả những ai ở Đông Dương có màu da trắng đều là
những bậc khai hoá, thì bây giờ đến lượt tất cả những ai có màu da vàng đều
trở thành hoàng đế ở Pháp.
Cô không thể tưởng tượng được cảnh đón tiếp tốt đẹp người ta
dành cho chúng tôi ở đây. Quần chúng cứ là tự phát mà biểu lộ
nhiệt tình khi vừa thoáng thấy một đồng bào ta. Những tiếng "hắn
đấy!" hay "xem hắn kìa!" là những lời chào mừng kín đáo và kính
trọng mà chúng tôi thường gặp dọc đường.
Cái vui nhất là ngay đến Chính phủ cũng chẳng nhận ra được
khách thật của mình nữa, và để chắc chắn khỏi thất thố trong
nhiệm vụ tiếp tân, Chính phủ bèn đối đãi với tất cả mọi người An
Nam vào hàng vua chúa và phái tuỳ tùng đi hộ giá tuốt! Đó là
những người phục vụ thầm kín, rụt rè, vô tư và hết sức tận tụy.
Các vị chẳng nề hà chút công sức nào để bảo vệ bọn tôi, và giá cô
được trông thấy các vị ân cần theo dõi tôi chẳng khác bà mẹ hiền
rình con thơ chập chững bước đi thứ nhất, thì hẳn cô phải phát
