5
Bịnh phát sinh mà hữu dư : Bản mà là Tiêu : trước hảy trị Bản, rồi mới trị Tiêu.
Bịnh phát sinh mà bất túc, Tiêu mà là Bản : trước hảy trị Tiêu, rồi mới trị Bản.
(8)
Cẩn thận xét xem « gian » hay « thậm », lấy ý của mình ñể ñiều trị. Nếu « gian » thời tính hành ; « thậm »
thời ñộc hành. Tỉ như : trước tiểu ñại không lợi mà rồi mới sinh bịnh khác : phải trị ở Bản
(9)
.
(1). Tương phản mà trị gọi là « nghịch trị » ; tương ñắc mà trị gọi là « tùng trị »… Tương ñắc như : Nhiệt với Nhiệt tương
ñắc, Hàn với Hàn tương ñắc .v.v….
(2). « NGHỊCH » là nói về cái khí thắng khắc ; «
trước mặc bịnh »
là nói ở trong mình vốn ñã sẳn có một chứng bịnh.
«
trước nghịch, trước hàn, trước nhiệt…. »
ñó là nói về 6 khí của Trời – «
trước mặc bịnh mà sau nghịch… »
tỉ như : trong thân
người trước vốn có bịnh Tỳ-thổ, mà sau lại cảm phong-tà, làm thương thêm cho Tỳ-thổ…. Thời nên trước hảy ñiều trị Tỳ thổ,
rồi sẽ trị ñến phong-tà. – Lại như trước bị cảm về phong tà của Trời, nó khắc thương ñến Trung-thổ, khiến cho Tỳ-tạng mắc
bịnh…. Thời nên trước hảy ñiều trị bỏ phong tà, rồi sau mới ñiều trị ñến Tỳ-thổ….
(3). «
Trước Hàn.. »
là do cái khí « hàn râm » (chữ râm có ý như quá ñáng). Nó thắng do thân người cảm nhiễm phải mà
sinh bịnh. Vậy nên phải trị hàn-tà trước. Nếu trước mắc bịnh mà sau mới sinh hàn, thời nên trị cái « bản bịnh » ở con người
trước mà rồi hàn-khí sẽ tự giải.
(4). «
Trước Nhiệt… »
là do cái khí « nhiệt râm » nó thắng, do thân người cảm nhiễm, phải mà sinh bịnh. Vậy phải trị cái
« bản nhiệt » trước. Nếu con người cảm nhiễm phải nó mà sinh chứng TRUNG-MÃN, lại nên trị ngay chứng Trung-mãn. Bởi cái
tà « lục dâm » bắt ñầu làm thương 6 khí, nếu phát chứng Trung-mãn thời bịnh khí ñã lọt vào trong, nên phải trị ngay bên
trong.
(5). TIẾT-TẢ là một chứng hậu sinh ra bởi Thấp-thổ… còn « bịnh khác…. » thời tỉ như : Thấp tà sở thắng dân sẽ mắc bịnh
TÂM-THỐNG, TAI ðIẾC… Nên ñiều trị chứng hư-tiết trước, làm cho Tỳ-thổ ñược ñiều hoà ñã, rồi mới ñiều trị bịnh khác.
(6). CHÍ CHÂN YẾU LUẬN nói : «
Phàm các chứng TRƯỚNG bụng lớn… ñều thuộc về NHIỆT… » .
Vậy như trước mắc bịnh
Nhiệt mà sau sinh chứng TRUNG-MÃN, thời nên trước ñiều trị chứng Trung-mãn ; như trước mắc bịnh Trung-mãn, mà cái khí
Thấp-nhiệt lấn lên trên TÂM, gây nên chứng TÂM PHIỀN… Thời cũng nên trị chứng Trung-mãn ñã, mà sau chứng PHIỀN tự
khỏi. – Như trước Nhiệt mà sau sinh chứng Trung-mãn ñó la vì cảm cái khí « Nhiệt dâm » của Trời mà gây nên chứng Trung-
mãn. – Như trước mắc bịnh mà sau sinh chứng Trung-mãn, ñó là cái khí nhiệt tự ở trong thân mình mà sinh ra chứng Trung-
mãn. Cho nên nói : «
người có khách khí, có ñồng khí »
-- «
khách khí »
tức là 6 khí của Trời ; «
ñồng khí »
tức là ở trong thân
con người cũng có 6 khí ấy, mà « tương ñồng » với 6 khí của Trời.
(7). Như Trung-mãn mà ñại tiểu không lợi, nên làm cho lợi ñại tiểu trước ; nêú tiểu ñại ñã lợi thời lại trị trung-mãn. Bởi là
khí lọt vào trong bụng, tất phải do ñại tiểu mà tiết ra.
(8). «
Hữu dư »
là nói về tà khí , «
bất túc »
là nói về chính khí. Tà khí tức 6 dâm, chính khí tức là 6 khí của 3 âm, 3
dương. LỤC VỊ CHỈ LUẬN nói :
« ở trên Thiếu-dương HOẢ khí chủ trị ; ở trên Dương-minh TÁO-khí chủ trị ; ở trên Thái-dương
HÀN-khí chủ trị ; ở trên Quyết-âm PHONG-khí chủ trị ; ở trên Thiếu-âm NHIỆT-khí chủ trị ; ở trên Thái-âm THẤP-khí chủ trị…
ñó tức là BẢN. Ở dưới Bản tức là TIÊU của khí. ðó ñều lấy Phong, Hàn, Thử, Thấp, Táo, Hoả, 6 khí làm bản ; mà lấy 6 khí của
3 âm, 3 dương làm tiêu. »
Cho nên nói : «
bịnh phát sinh là hữu dư… »
ñó là chỉ về cái khí phong, hàn, thử, thấp, táo, hoả,
nó hữu dư… Vậy nên trước phải làm cho tan ỏ tà khí, rồi mới ñiều lý ñến Âm-dương. --- Nếu «
bịnh phát sinh mà bất túc… »
thời phải ñiều lý âm dương trước, rồi mới ñiều trị ñến bản khí. Bởi tà khí thịnh thời thực ; tinh-khí ñoạt thời hư. Vì vậy, nếu tà
khí hữu dư thời trước hãy tán bỏ tà ; tinh-khí bất túc thời trước hảy bổ lấy chính….. ðó là cái cương lĩnh của TIÊU-BẢN vậy…
(9). ðây nói trong khoảng Tiêu, Bản lại còn phải ñiều lý ở chổ « gian, thậm ». Phàm tà sở dĩ phạm vào ñược, tất phải do
chính khí hư. « GIAN » là chỉ về 2 ñiểm « hữu dư, bất túc » của tà với chính. Nếu 2 ñiểm ấy kiêm có cả, thời phải kiêm trị ; tỉ
như trong tán tà mà kiêm cả bổ chính, hoặc ở trong bổ chính mà lại phải tán cả tà. ðến như « thiên THẬM » thời phải chuyên
trị một mặt. Như tà khí « thậm » thời chuyên tán tà ; chính hư « thậm » thời chuyên bổ chính. ðó là yếu ñạo của phép trị
liệu….
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Bịnh có tương truyền, tỉ như Tâm bịnh, trước Tâm thống qua 1 ngày thời phát chứng KHÁI ; qua 3 ngày HIẾP-
CHI thống ; qua 5 ngày vít lấp không thông, thân ñau mình nặng ; qua 3 ngày nữa không khỏi, sẽ chết. Mùa ðông
chết về nữa ñêm, mùa Hạ chết về ñúng trưa.
(1)
(1). ðây nói về thời kỳ chết do sự tương khắc của 5 Tạng. Tỉ như Tâm bịnh, vì Tạng-chân thông vào Tâm nên bắt ñầu thời
Tâm-thống ; Hoả lại lấn Kim, qua một ngày truyền tới Phế, nên phát chứng KHÁI ; lại qua 3 ngày, tức là 4 ngày, Phế tà thắng
Mộc, nên Hiếp-chi thống, vì Can mạch vòng lên Hiếp-lặc ; lại qua 5 ngày, tức cộng là 9 ngày, Can-tà thắng Thổ, cho nên vít lấp
không thông, thân ñau, mình nặng ; ñó là do Tỳ do vận hoá, và Tỳ chủ về cơ nhục nên mới có chứng hậu như vậy, lại qua 3
ngày nữa, tức cộng lại là 12 ngày , nếu bịnh không khỏi thời sẽ chết. Nhưng nếu về mùa ðông thời chết về nữa ñêm, mà mùa
Hạ thời chết về ñúng trưa, vì : nữa ñêm thuộc Thuỷ, mà nữa ñêm về mùa ðông thời Thuỷ càng thắng, dùng thuỷ ñó ñể khắc
Hoả, nên thế nào cũng chết. ðúng trưa thuộc Hoả, mà ñúng trưa về mùa Hạ thời Hoả càng thắng…. Nhân lúc ñó Tâm hoả ñã
tuyệt không còn tương ứng ñược, nên tất cũng phải chết.
