10
CHƯƠNG 23
TUYÊN MINH NGŨ KHÍ THIÊN
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
*. Sự dẫn vào các Tạng của 5 vị : Toan vào Can, Tân vào Phế, Khổ vào Tâm, Hàm vào Thận, Cam vào Tỳ.
*. Năm khí gây nên bịnh : Tâm phát ra chứng NẤC ; Phế phát ra chứng KHÁI ; Can phát ra chứng NỘ, muốn
nói luôn ; Tỳ phát ra chứng miệng thường nuốt, nước miếng ; Thận phát ra chứng hay vươn vai và hắt hơi ; Vị
phát ra chứng khí nghịch, chứng oẹ (ợ) và chứng sợ (khủng) ; ðại-trường, Tiểu-trường phát ra chứng tiết tả ; Hạ-
tiêu ràn thành chứng Thủy ; Bàng-quang không lợi thành chứng Long (tiểu tiện vít, ñau), hoặc bất-cước (tiểu tiện
bất cấm) và di-niệu (són ñái) ; ðởm phát ra chứng NỘ. ðó là 5 bịnh của 5 Tạng hợp với khí của 5 Hành.
*. TINH của 5 Tạng dồn lại sẽ phát ra các chứng :
Tinh-khí dồn lên Tâm thời thành chứng hay Hỷ ; dồn lên Phế thời thành chứng hay Bi ; dồn lên Tỳ thời thành
chứng hay Uý ; dồn xuống Thận thời thành chứng hay Khủng. -- 5 chứng “dồn” ñó bởi vì HƯ mới có thể dồn.
*. Năm sự GHÉT của 5 Tạng : Tâm ghét NHIỆT ; Phế ghét HÀN ; Can ghét PHONG ; Tỳ ghét THẤP ; Thận ghét
TÁO.
*. Năm Tạng hóa ra các chất lỏng : Tâm hóa HÃN ; Phế hóa THẾ (nước mũi) ; Can hóa LỆ (nước mắt) ; Tỳ
hóa DIÊN (nước dãi) ; Thận hóa THÓA (nước miếng).
*. Sự cấm kỵ của 5 vị :
Vị TÂN dẫn vào Khí, khí mắc bịnh không nên ăn nhiều vị TÂN.
Vị HÀM dẫn vào Huyết, huyết mắc bịnh không nên ăn nhiều vị HÀM.
Vị KHỔ dẫn vào Xương, xương mắc bịnh không nên ăn nhiều vị KHỔ.
Vị CAM dẫn vào Thịt, thịt mắc bịnh không nên ăn nhiều vị CAM.
Vị TOAN dẫn vào Cân, cân mắc bịnh không nên ăn nhiều vị TOAN.
*. Các chứng bịnh phát ra ở 5 Tạng :
THẬN-ÂM mắc bịnh phát ra ở CỐT ;
TÂM-DƯƠNG mắc bịnh phát ra ở HUYẾT ;
TỲ-ÂM mắc bịnh phát ra ở NHỤC ;
CAN-DƯƠNG mắc bịnh phát ra ở mùa ðông ;
PHẾ-ÂM mắc bịnh phát ra ở mùa Hạ.
*. 5 sự rối loạn phát sinh bởi tà-khí :
Tà lấn vào Dương thời phát sinh bịnh CUỒNG.
Tà lấn vào Âm thời phát sinh bịnh TÝ.
Dương khí dồn lên thời phát chứng ñau ở ñầu.
Âm khí dồn lên thành chứng không nói ñược.
Tà ở Dương-phận lấn vào Âm-phận thời bịnh nhân yên.
Tà ở Âm-phận lấn vào Dương-phận thời bịnh nhân hay NỘ.
*. 5 tà-khí hiện ra mạch :
Mùa Xuân hiện ra mạch mùa Thu.
Mùa Hạ hiện ra mạch mùa ðông.
Mùa Trưởng-Hạ hiện ra mạch mùa Xuân.
Mùa Thu hiện ra mạch mùa Hạ.
Mùa ðông hiện ra mạch mùa Trưởng-Hạ….
ðó là từ Âm-phận hiện ra Dương-phận, ñều là tà-khí thắng : khó chữa.
*. Các thứ “TÀNG” của 5 Tạng :
Tâm tàng THẦN ;
Phế tàng PHÁCH ;
Can tàng HỒN ;
Tỳ tàng Ý ;
Thận tàng CHÍ .
*. Các thứ “SỞ CHỦ” do 5 Tạng :
Tâm chủ về MẠCH.
Phế chủ về BÌ (da).
Can chủ về CÂN (gân).
Tỳ chủ về NHỤC (thịt).
Thận chủ về CỐT (xương).
*. 5 sự thái-quá (lao nhọc) làm thương ñến 5 Tạng :
