HỘI HỌA TRUNG HOA QUA LỜI CÁC BẬC VĨ NHÂN VÀ DANH HỌA - Trang 101

những sáng tạo vĩ đại, cùng thời với hai thi nhân Lý Bạch và Đỗ Phủ. Có
thể nói Văn Nhân Họa là phong cách thăng hoa vạn vật, cô đọng lại trong
một bố cục giản dị, và thể hiện qua những nét bút mạnh mẽ và thanh thoát,
được vẽ ra trong một giây phút hứng khởi, giống như văn nhân cảm hứng
viết nên một vần thơ vậy.
Tô Đông Pha vẽ tre trúc là chủ yếu, cũng giống như người anh họ của mình
là Văn Đồng (Dư Khả). Ông lại khiến cho chúng thành cực kì nổi tiếng nhờ
các văn bút của mình. Mặc dầu không viết nhiều về nghệ thuật và hội họa
nói chung, nhưng những lời bình phẩm của ông, rải rác trong thư từ cũng
như được người đời truyền khẩu, đã làm hình thành cả một ý niệm rõ rệt về
Văn Nhân Họa. Ông và giới thân hữu cùng đồ đệ của ông, như Trần Sỹ Đạo
và Hoàng Thịnh Kiên, đều có nhiều phát biểu sáng giá về nghệ thuật và hội
họa. Đặc biệt, đoạn trích ngắn gọn có đánh số (b) trong phần dịch tiếp theo
đây đã trở thành nổi tiếng ở Trung Quốc chẳng kém gì bài “Đông là Đông
và Tây là Tây” của Kipling trong thế giới nói tiếng Anh.
Ngoài việc khởi xướng phong cách Văn Nhân Họa, Tô Đông Pha, cùng với
thân hữu và đồ đệ như Hoàng Thịnh Kiên và Mễ Phi, lại còn khởi xướng
nhiều việc làm mới khác sau này sẽ trở thành thông lệ nữa, như việc dùng
lạc khoản, đặc biệt là dùng cả một bài thơ như là một phần của bức tranh;
việc giới văn nhân dùng sổ tay ghi chép những ý tưởng và nhận định về
nghệ thuật, thơ ca, sách vở, đền đài, hoặc bất kì điều gì khiến họ quan tâm,
sau này gọi là “bút ký”; và việc lấy văn hiệu và thi hiệu thay cho tên và tự
của mình, sau này rất thịnh hành trong đời nhà Minh. Ngay “Đông Pha”
cũng là văn hiệu, có nghĩa là “Sườn núi phía Đông”, là nơi ông ở tại Hàng
Châu. Với Đông Pha, văn hiệu này đã thay thế cả tên thật của ông là Tô
Thức cũng như tên chữ (tự) của ông là Tô Tử Chiêm. Những văn hiệu và thi
hiệu này có thể sinh sôi nảy nở bất tận.
Có lần Tô Đông Pha làm phán quan ở Hàng Châu, phải xét xử một chủ hiệu
bị thiếu nợ. Ông thấy người này thực thà, chỉ vì vận xấu mà không may chứ
không phải người quỵt nợ, bèn ra lệnh bắt anh ta đi mua ngay một tá quạt
giấy mang về công đường. Rồi ngay đó, có tất cả chứng kiến, ông lấy bút vẽ
lên những cái quạt ấy, một nhoáng là xong, rồi bảo: “Ngươi hãy đem bán