Ba danh họa phong cảnh vĩ đại
[Ba bậc thầy phong cảnh là Lý Thành (cuối thế kỷ 10), Quan Đồng (đầu thế
kỷ 10), và Phạm Khoan (950-1026). Người đời lại còn thường nhắc đến
từng cặp danh họa như sau:
Kinh-Quan, tức là Kinh Hạo và Quan Đồng
Đổng-Cự, tức là Đổng Nguyên và Cự Nhiên
Lý-Phạm, là Lý Thành và Phạm Khoan
Nhiều người cho rằng Lý Thành là giỏi nhất và hài hòa nhất trong bộ ba Lý-
Quan-Phạm. Nói chung, các bậc thầy đời Nguyên thì lấy bộ ba này làm mẫu
mực, còn các bậc thầy đời Minh thì lại lấy các bậc thầy đời Nguyên làm
mẫu mực.
Trong một số tranh của Lý Thành có dùng “bình viễn”, và không phô bày
lối viễn cận toàn cảnh phóng đại như ở nhiều họa sỹ khác về sau này. Ông
vẽ có tỉ lệ, với cây cối cận cảnh rất to, hiếm thấy ở các họa sỹ khác. Các
ngọn núi ngất ngưởng của Đổng Nguyên và Cự Nhiên nhìn bắt mắt hơn,
nhưng cảnh bình viễn của Lý Thành tạo một cảm xúc ấm áp nhân hậu hơn
và gần gụi với mặt đất thường ngày hơn. Cảm giác này cũng là hiệu quả của
lối dụng bút và mực rất hài hòa của Lý Thành.]
Về phong cảnh, chỉ có ba người là Lý Thành ở Doanh Khâu, Quan Đồng
ở Trường An, và Phạm Khoan ở Hoa Nguyên là nổi bật hơn cả. Tranh của
họ lão luyện, hơn hẳn các họa sỹ khác, và thành những chuẩn mực rất cao.
Ta vẫn còn có thể xem được tranh của Vương Duy (699-759), Lý Tư Huấn
(615-716) và Kinh Hạo (920), nhưng thấy cũng không thể ngang hàng với
ba người kia. Trong thời gian vừa qua, có nhiều người đã cố hết sức học
phong cách vẽ của họ, như Trai Viên Thẩm, Lưu Vĩnh, Kế Trân và nhiều
người khác. Trai bắt chước Lý, Lưu bắt chước Quan, và Kế bắt chước
Phạm. Chẳng ai làm được như thầy. Tranh Lý Thành nổi bật ở cái thanh khí
cởi mở và cảm giác về một thế giới tinh khiết trong những đám rừng thưa
mù sương của ông. Đầu bút ông sắc sảo và tự tin, và mực ông dụng cực kỳ
tinh tế. Phong cách của Quan Đồng bộc lộ qua những tảng đá chắc khỏe và
cứng rắn, những cánh rừng rậm rạp phì nhiêu, những dinh thự cổ trang nhã,
