hay lâu hơn. Tuy nhiên, sẽ là nguy hiểm nếu cứ dùng lập luận này để biện minh cho
việc định giá quá mức, ít nhất là khi không có những điều kiện hợp lý.
Ngay cả khi việc tăng giá được giải thích bởi một sự gia tăng cơ bản về năng suất,
chúng ta cũng chỉ nên coi đó là một động thái xảy ra một lần ( one-off move ), không
thường xuyên, chứ không phải là một xu hướng tăng giá mãi mãi. Ví dụ, lợi nhuận
của một công ty tăng là lý do để giá cổ phiếu công ty đó tăng lên, nhưng khi giá cổ
phiếu tiến lên một mức cao hơn, thì lợi nhuận thu được từ giá cổ phiếu sẽ phải giảm
xuống bằng mức tăng của lợi nhuận công ty. Do đó, việc kỳ vọng giá cổ phiếu tiếp
tục tăng lên là phi thực tế. Điều tương tự cũng xảy ra với giá nhà đất. Nếu chỉ số giá
nhà đất/lợi nhuận tăng lên lúc này là hợp lý, thì một khi chỉ số đó tăng thêm, mức
tăng của giá nhà phải giảm xuống chỉ còn tương đương với mức tăng của lợi nhuận
thu được từ việc mua bán nhà.
Những gì đã xảy ra ở Mỹ vào thập niên 1990 là rất thú vị, xét theo khía cạnh này.
Trong giai đoạn này, tăng trưởng năng suất, cái là một phần của thay đổi khung tư
duy đi kèm theo các bong bóng, đã được khẳng định. Kể từ năm 2000, (tức là sau
giai đoạn bong bóng) tăng trưởng năng suất của Mỹ đạt mức 4%/năm, cao hơn so
với các thập kỷ trước đó. Tương tự, các công nghệ mới tràn ngập trong nền kinh tế
theo những cách thức mà nhiều người nhiệt tình đã dự đoán. Nhưng người ta đã
quên mất một điều quan trọng trong hiện tượng bong bóng: tăng trưởng năng suất
nhanh không có nghĩa là lợi nhuận gia tăng trong dài hạn. Thoạt tiên, điều này sẽ
làm tăng lợi nhuận, nhưng sau đó đầu tư và cạnh tranh đều gia tăng, và cuối cùng,
giá cả hạ thấp khiến những thu nhập trước đó chảy vào các thu nhập thực tế gia tăng.
Lợi nhuận rơi trở lại mức độ bình thường, bởi trong nền kinh tế thị trường các công
ty không thể duy trì chúng trong dài hạn.
CÁC NHÀ ĐẦU TƯ VÀ CÁC NHÀ KHỞI NGHIỆP MỚI
Quay lại bảng kê nói trên, một đặc tính chung của các bong bóng là việc có sự
xuất hiện của các nhà đầu tư mới, những người chưa từng đầu tư trước đó. Họ bị
thuyết phục bởi lập luận kỳ vọng tăng giá, cũng như sự tăng giá liên tục trên thị
trường. Một ví dụ tốt là những người đi vay dưới chuẩn, vốn là những người cho
thuê nhà trước đây. Thông thường, những nhà đầu tư mới được trợ giúp bởi sự xuất
hiện của những nhà khởi nghiệp mới, ví dụ những người đưa ra các công cụ tài chính
mới, như những chào bán cổ phiếu internet cuối thập niên 90 hay các quỹ “mua để
cho thuê” (buy-to-let
) ở Anh và Úc trong những năm gần đây.
SỰ QUAN TÂM CỦA CÔNG CHÚNG VÀ TRUYỀN THÔNG
