Phật tóm tắt lại rằng chỉ có sự sinh và diệt, ngoài ra chẳng có gì khác. Điều
này trông khó nghe, hoặc nghe khó hiểu. Nhưng ai thực sự cảm nhận được giáo
pháp sẽ sống mà không phụ thuộc vào thứ gì trên đời và sống thư thái. (Không
chấp khổ, không chấp sướng).
Sự thật là như vậy. Sự thật là trên thế giới này chẳng có thứ gì làm cho
chúng ta khổ. Chẳng có gì làm ta lo lắng về nó. Chẳng có gì làm ta khóc than hay
tức cười về nó. Về bản chất, chẳng có gì bi thảm hay khoái lạc. (Khổ là do chúng
ta tự cảm nhận, do chúng ta nghĩ, do chúng ta chọn lấy.)
Nếu chúng ta thực sự hiểu biết giáo pháp và nhìn xem liên tục, thì chẳng có
gì là một cái gì cả; duy nhất chỉ là sự sinh và diệt. Không có khổ hay sướng đích
thực. Khi ta nhìn ra không có sướng, không có khổ, thì tâm ta được bình an.
Nhưng khi có khổ và có sướng, thì có sự trở thành (nghiệp hữu) và có sự sinh. Đó
là sự chuyển hóa (tái sinh) bất tận.
Chúng ta thường cố làm hết khổ để làm khởi sinh ra sướng. Đó là điều
chúng ta muốn. Nhưng cái chúng ta muốn không phải là sự bình an thực sự; đó
chỉ là khổ và sướng. (Hai thứ đều có mặt thì không thể gọi là bình an hay bình
tâm được). Mục đích của Phật là dạy cho chúng ta cách tu hành để tạo ra loại
nghiệp (kamma) vượt trên cả khổ và sướng, và nó mang lại sự bình an. Nhưng
thói thường chúng ta hay nghĩ rằng chỉ có hạnh phúc mới đem lại sự bình an. Khi
chúng ta tìm thấy vài điều hạnh phúc (tiền bạc, nhà cửa, gia đình, con cái, công
việc...), chúng ta nghĩ rằng đã đủ tốt.
Do vậy, chúng ta nghĩ có được nhiều thứ là tốt, thói thường là vậy. Chúng ta
chỉ nghĩ đến công thức: Làm tốt mang lại kết quả tốt, và chỉ có kết quả tốt thì
chúng ta mới hạnh phúc. Chúng ta nghĩ làm hạnh phúc như vậy là đủ, nên không
cần làm gì nữa. Nhưng liệu những điều tốt đó có tồn tại được lâu hay không?
Không. Chúng ta cứ chạy tới, chạy lui, lo này, lo nọ, tính này, tính nọ, nếm trải đủ
thứ tốt và xấu, cố gắng cả ngày và đêm để cố giữ cho được những thứ hạnh phúc
mà ta gọi là tốt đó. (Giàu thì lo giữ của cải, danh phận...; nghèo thì lo giữ từng
nồi cơm, manh áo, chỗ ở..., đó là cách chúng ta nghĩ sẽ mang lại hạnh phúc. Do
vậy, ngày đêm ta phải lo lắng, tính toán sao cho giữ được những thứ đó mới giữ
được hạnh phúc. Và cuộc sống chỉ là một sự đeo đuổi liên tục, không có sự bình
an đích thực.)
