Thân già, bệnh, chết; không phải ta chết. Hãy suy xét và chánh niệm một cách rõ
ràng về điều này, và sau khi hiểu biết rõ như vậy, sự ràng buộc vào thân này của
ta sẽ từ từ buông ra. Thân chỉ là tạm bợ, thân này chỉ là giả tạm, phù du. Ta
không còn chấp thủ cái thân này nữa. Gông cùm ‘thân kiến’ từ từ phai biến.
--------
Khổ là từ tham muốn, dục vọng. Dục vọng có giới hạn nào không? Đến
điểm nào nó được thỏa mãn? Không, lòng tham là vô đáy. Dục vọng là vô tận,
không bao giờ thỏa mãn được nó. Nó luôn muốn có nữa, có thêm nữa, ngay cả
khi gần chết người ta vẫn còn tham muốn; bởi vì không bao giờ có gì thỏa mãn
cho nó.
Những lời Phật đã hướng dẫn là dành cho “người giàu”. Biết hài lòng với cái
mình đang có là “người giàu”. Giáo lý này là để cho “người giàu”. Đó là giáo lý
đáng để học hỏi, đáng để quán chiếu với thực tế. Trước tiên, đó là lối sống có đạo
đức. Khi cuộc sống chúng ta đã tạm ổn định, chúng ta nên nghĩ thêm về cuộc
sống tâm linh. Ta có thể tái sinh về bất kỳ cõi nào sau khi chết. Lối sống có đạo
đức giúp tránh được con đường dẫn xuống những cõi thấp xấu (như địa ngục, ngạ
quỷ, súc sinh).
Rồi đến phần Giáo Pháp cao sâu hơn. Có thể một số người không hiểu nó.
Ví dụ, nhiều người nghe Phật nói rằng đối với Phật không còn sinh nữa (sinh đã
tận) thì họ thấy khó chịu. Nói thẳng ra, Phật nói chúng ta không nên được sinh ra
nữa, vì sinh là nguyên nhân khổ. Chỉ là từ sinh mà khổ, hãy suy xét kỹ về điều
này. Sau khi sinh là có khổ đi theo. Khổ có mặt ngay lúc sinh. Chúng ta cứ nghĩ
nhờ có sinh nên chúng ta có mắt, có mũi, miệng, đủ thứ. Giờ nghe người tu hành
để không còn được sinh ra nữa, chúng ta thất vọng và sợ hãi, chẳng ai muốn tu
hành để đi đến đó. Nhưng giáo lý sâu sắc nhất của Phật là vậy.
Tại sao chúng ta đang có khổ? Bởi vì chúng ta đã được sinh ra. Do vậy,
chúng ta được dạy để chấm dứt sinh. Chỗ này không phải chỉ nói về sự sinh tử
của thân này. Thân này sinh ra rồi chết đi, chuyện đó một đứa trẻ con cũng biết.
Khi hơi thở chấm dứt, thân chết, nằm thành xác chết. Đây là cách chúng ta hay tả
về cái chết. Người chết tắt thở. Nhưng còn cái người chết đang thở—là ta đang
