đường riêng ở Fustat của Maimonides (và một giáo đường thứ ba cho
người của giáo phái Karaite). Tuy nhiên, từ thế kỷ 14, chính xác hơn phải
gọi là người Do Thái Tây Ban Nha hay người Do Thái Sephardi - thuật ngữ
này là một biến dạng của một từ cổ chỉ Tây Ban Nha - và người Do Thái
Ashkenazi hay người Do Thái Đức đã tỏa ra khắp vùng sông Rhine.
Người Do Thái Sephardi tạo ra ngôn ngữ Do Thái-Tây Ban Nha của riêng
mình, là tiếng Ladino hay tiếng Judezmo, từng được viết bằng chữ thảo của
giáo sĩ, khác với chữ thảo Hebrew (gốc là Ashkenazi) hiện đại. Họ có học
thức, yêu văn chương, giàu có, vô cùng tự hào về dòng dõi của mình, thạo
đời, thường thích vui thú và không quá nghiêm khắc, tuân thủ sự pháp điển
hóa theo tinh thần tự do của Joseph Caro. Họ là đầu mối của thế giới Latin
trong văn hóa Ả-rập và ngược lại, là những người truyền bá khoa học và
triết học cổ điển. Người Do Thái Sephardi là những thợ thủ công chế tác
kim loại quý và đá quý kỳ tài, là nhà toán học, là người làm ra các dụng cụ
chính xác, bản đồ và bảng chỉ dẫn hàng hải.
Giờ thì cộng đồng lớn và tài năng này bị phân tán khắp vùng Địa Trung Hải
và thế giới Hồi giáo, còn từ Bồ Đào Nha, trong một đợt phân tán của người
Do Thái Sephardi lần thứ hai, họ bị xé lẻ tới Pháp và Tây bắc Âu. Nhiều
người đi theo Kitô giáo và tạo dấu ấn của mình ở đó. Christopher
Columbus chẳng hạn, về mặt pháp lý là người Genoa nhưng không viết
được tiếng Ý, và có thể xuất thân từ một gia đình Tây Ban Nha gốc Do
Thái. Colon là cái tên phổ biến trong người Do Thái sống ở Ý. Fie khoe
khoang về quan hệ của mình với Vua David, thích xã hội Do Thái và
marrano, chịu ảnh hưởng của tín ngưỡng Do Thái, còn những người bảo
trợ của ông ở tòa án Aragon chủ yếu là người Kitô Mới. Ông sử dụng bảng
chỉ dẫn hàng hải do Abraham Zacuto vẽ và dụng cụ do Joseph Vecinho
hoàn thiện. Thậm chí phiên dịch của ông, Luis de Torres, là người Do Thái
- dù đã được rửa tội ngay trước khi họ giong buồm tới châu Mỹ. Do đó
người Do Thái, tuy đã mất Tây Ban Nha ở Cựu thế giới, nhưng lại tái tạo
nó ở Tân thế giới.
Người Do Thái Sephardi cũng tới Pháp, đặc trưng cho
tác động của họ ở đó là Michel de Montaigne tỏa sáng đầy tinh tế. Mẹ của
