thật kinh hoàng, nhưng mọi kết quả đều cho thấy “vấn đề Do Thái” lớn như
thế nào trong mắt nhà chức trách. Nó trùng hợp với giai đoạn cuối cùng
trong cuộc chinh phạt vương quốc cổ của người Moor là Granada, reyos
catholicos
chiến thắng tiến vào tòa thành bị thất thủ ngày 2 tháng 1 năm
1492. Sự thất thủ đã bổ sung các cộng đồng Do Thái cũng như Hồi giáo
cho quốc gia Tây Ban Nha. Xử lý người Do Thái công khai hay bí mật giờ
đây gần như là hoạt động chính của chính quyền. Mọi nhà tù đều chật kín.
Hàng chục ngàn người bị quản thúc tại gia và thường chết đói. Không còn
hy vọng chấm dứt liên lạc giữa người converso và người Do Thái bằng biện
pháp truyền thống là điều tra của tòa án dị giáo, cộng với việc đám tay chân
tham lam chỉ chực cướp bóc, nên reyos đã quyết đưa ra một “giải pháp cuối
cùng.” Ngày 31 tháng 3, họ ký Chỉ dụ trục xuất, được ban hành một tháng
sau đó, đuổi khỏi Tây Ban Nha bất cứ người Do Thái nào không chấp nhận
cải đạo ngay lập tức.
Khi đó có khoảng 200.000 người Do Thái vẫn ở trong vương quốc. Việc rất
nhiều người, trong đó có các giáo sĩ cao cấp và hầu hết các gia đình hàng
đầu, chọn được rửa tội là dấu hiệu cho thấy sự xuống tinh thần của cộng
đồng Do Thái, và cũng là dấu hiệu của sự gắn bó mà người Do Thái dù bị
ngược đãi đến vậy nhưng vẫn dành cho Tây Ban Nha, đất nước nơi họ đã
có cuộc sống thoải mái và an toàn nhất hồi trước. Khoảng 100.000 người lê
bước qua biên giới vào Bồ Đào Nha, nơi họ lại bị trục xuất bốn năm sau đó.
Khoảng 50.000 người vượt qua eo biển xuống Bắc Phi, hay đi thuyền tới
Thổ Nhĩ Kỳ. Đến cuối tháng 7 năm 1492, việc trục xuất đã xong.
Chuyện hủy diệt cộng đồng Do Thái Tây Ban Nha là sự kiện quan trọng
nhất trong lịch sử Do Thái kể từ giữa thế kỷ 2. Người Do Thái đã sống ở
Tây Ban Nha từ đầu thời cổ đại, có lẽ thậm chí từ thời Solomon, và cộng
đồng ấy mang những đặc trưng nổi bật. Trong Kỷ nguyên đen tối và đầu
thời trung cổ, người Do Thái tứ tán có xu hướng rơi vào hai nhóm chính:
nhóm những người gần gũi với các học viện ở Babylon, nhóm những người
gắn kết với Palestine. Có hai cộng đồng như vậy, mỗi cộng đồng có giáo
