bổ sung bằng một suy nghĩ kẻ cả sau đó, “Mặc dù vậy, họ không nên bị hỏa
thiêu.”
Diderot, chủ biên Encyclopédie (Bách khoa thư), ít chửi bới hơn,
nhưng trong bài viết Juifs (philosophie des) - Do Thái (triết học của) - của
mình, ông kết luận rằng người Do Thái có “mọi khiếm khuyết đặc thù của
một dân tộc ngu dốt và mê tín.” Nam tước d’Holbach còn đi xa hơn. Trong
nhiều cuốn sách khác nhau, nhất là cuốn L’Esprit du Judaisme (1770) (Tinh
thần Do Thái giáo) của mình, ông mô tả Moses là tác giả của một hệ thống
tàn bạo và khát máu, đã làm thối nát xã hội Kitô đồng thời biến người Do
Thái thành “kẻ thù của nhân loại… Người Do Thái luôn thể hiện sự coi
thường đối với những quy tắc đạo đức và luật pháp rõ ràng nhất của các
quốc gia… Họ được lệnh phải tàn bạo, vô nhân tính, bất khoan dung, phải
làm quân trộm cướp, kẻ phản bội và kẻ phụ bạc niềm tin. Tất cả những thứ
này được coi là làm hài lòng Chúa.”
Trên cơ sở sự phân tích phản tôn giáo
này, d’Holbach đã chất đống những than phiền phổ biến trong xã hội và
trong kinh doanh chống lại người Do Thái.
Do đó, phong trào khai sáng Pháp, trong khi giúp ích cho những khát vọng
của người Do Thái trong ngắn hạn, đã để lại cho họ một di sản tăm tối. Vì
các tác giả Pháp này, nhất là Voltaire, được đọc rộng rãi khắp châu Âu - và
được bắt chước. Không lâu sau, những nhà duy tâm Đức đầu tiên, như
Fichte, cũng bắt đầu bàn về chủ đề này. Các tác phẩm của Voltaire và đồng
nghiệp của ông là chứng thư, tài liệu nền tảng của giới trí thức châu Âu
hiện đại, và điều bi kịch đối với người Do Thái là chúng chứa một điều
khoản bài Do Thái hiểm độc. Do đó, một tầng nữa được bồi thêm vào sự
tích lũy lịch sử của cuộc luận chiến bài Do Thái. Đặt trên tảng đá ngoại đạo
và tầng chính Kitô giờ đây là một kiến trúc thượng tầng thế tục. Theo một
nghĩa nào đó, đây là kiến trúc nghiêm trọng nhất, vì nó đảm bảo rằng sự thù
ghét người Do Thái, vốn được duy trì lâu đến thế bởi chủ nghĩa cuồng tín
Kitô, giờ đây sẽ sống sót trước sự suy thoái của tinh thần tôn giáo.
Hơn nữa, chủ nghĩa bài Do Thái thế tục mới gần như ngay lập tức phát
triển hai chủ đề khác biệt, loại trừ lẫn nhau trên lý thuyết nhưng trên thực tế
