được nhớ nhất là sự sốt sắng của Hillel trong việc làm cho chuyện tuân thủ
lề luật trở nên khả thi với mọi người Do Thái và với người cải đạo. Hillel
được cho là đã đáp lại một người ngoại đạo, vốn cho rằng anh ta sẽ trở
thành người Do Thái nếu được dạy Torah trong lúc đứng trên một chân,
như thế này, “Những gì chẳng hay ho với ngươi, thì chớ làm thế với hàng
xóm nhà ngươi: toàn bộ Torah chỉ có thế. Phần còn lại là chú giải - đi mà
học nó đi.”
Jesus theo trường phái của Hillel, và có thể từng theo học Hillel vì Hillel có
nhiều học trò. Jesus nhắc lại câu nói nổi tiếng này của Hillel, và có thể ông
sử dụng lối nói khác, vì Hillel là một người dùng cách ngôn nổi tiếng.
Nhưng tất nhiên, xét theo nghĩa đen, câu nói của Hillel về Torah là sai. Làm
như những gì mình mong người khác làm với mình không phải là toàn bộ
Torah. Torah phần nào chỉ là một bộ quy tắc đạo đức. Về bản chất, nó cũng
là một chuỗi các mệnh lệnh chuyên chế của Chúa chi phối rất nhiều hoạt
động mà đa phần chẳng có liên hệ gì với quan hệ giữa người với người.
“Phần còn lại là chú giải” cũng không đúng. Nếu đúng thì các dân tộc khác,
nhất là Hy Lạp, sẽ gặp ít khó khăn hơn hẳn trong việc chấp nhận nó. “Phần
còn lại,” từ cắt bao quy đầu, tới ăn kiêng, tới các quy tắc tiếp xúc và sạch
sẽ, không phải là chú giải, mà là những mệnh lệnh rất cổ xưa làm nên rào
chắn vĩ đại giữa người Do Thái sùng đạo với phần còn lại của nhân loại. Và
đó là rào cản lớn, không chỉ trong việc phổ cập hóa Do Thái giáo, mà kể cả
trong việc làm cho sự thực hành Do Thái giáo trở nên khả thi đối với mọi
người Do Thái.
Trong sự nghiệp giáo huấn của mình, Jesus dịch cách ngôn của Hillel thành
một hệ thống thần học đạo đức, và trong quá trình đó đã lấy đi hầu hết các
yếu tố đạo đức và luân lý của lề luật. Chẳng phải vì thế mà Jesus không
nghiêm túc. Ngược lại là khác. Trong một số khía cạnh, Jesus còn nghiêm
túc hơn nhiều nhà hiền triết. Chẳng hạn ông không chấp nhận ly dị, một
điều răn sau này trở thành vô cùng quan trọng, và ngày nay vẫn vậy. Nhưng
cũng như lúc Jesus không chấp nhận Ngôi đền khi nó xen vào giữa Chúa và
