quân, bèn tìm cách giảm nhẹ mọi chuyện. Khi Dreyfus bị buộc tội và đưa ra
đảo Quỷ, họ thừa nhận anh có tội; họ vô cùng xấu hổ về điều đó, muốn đào
sâu chôn chặt mọi chuyện. Gia đình Dreyfus thì tin anh vô tội. Nên họ đã
thuê mấy vị luật sư kín đáo, làm việc lặng lẽ sau hậu trường để thu thập
chứng cớ, hy vọng về một sự tha bổng. Đó là một phản ứng điển hình và
lâu đời của người Do Thái trước sự bất công.
Tuy nhiên, Herzl không phải là người Do Thái duy nhất bị chọc tức và phải
ra tay hành động. Một người khác là Bernard Lazare (1865-1903), tên khai
sinh Baruch Hagani, một nhà văn trẻ tuổi theo chủ nghĩa tượng trưng đến từ
Nîmes. Anh tin vào sự đồng hóa hoàn toàn và là người theo chủ trương vô
chính phủ. Giờ đây, lần đầu tiên, anh bức xúc về một vấn đề Do Thái. Anh
bắt đầu tìm hiểu nhưng nhận được thái độ lạnh như băng từ gia đình
Dreyfus. Anh cảm thấy kinh sợ khi người Do Thái không giận dữ. Anh
viết, đó là “một thói quen đáng ghét từ những sự ngược đãi xưa - thói quen
bị đấm mà không phản kháng, thói quen uốn lưng đợi cho cơn bão đi qua
và giả chết để không bị sét đánh.” Tìm hiểu của anh đã thuyết phục anh
rằng Dreyfus vô tội và là nạn nhân của một vụ mưu hại. Cuối năm 1896,
anh xuất bản ở Brussels một cuốn sách nhỏ, Une erreur judiciaire: la vérité
sur l’affaire Dreyfus (Một vụ án oan: sự thật về vụ Dreyfus). Cuốn sách nêu
lên vấn đề bài Do Thái về phía người Do Thái lần đầu tiên: “Vì anh ta là
người Do Thái nên anh ta bị bắt, vì anh ta là người Do Thái nên anh ta bị
buộc tội, vì anh ta là người Do Thái nên không thể nghe thấy tiếng nói của
công lý và của sự thật theo hướng có lợi cho anh ta.” Với Lazare, Dreyfus
là người Do Thái tử vì đạo điển hình:
Anh ta không chỉ là hiện thân của những khổ đau đã hàng thế kỷ của những người tử vì đạo,
mà còn cả những đớn đau hiện tại của họ nữa. Thông qua anh ta, tôi thấy người Do Thái sống
mòn trong các nhà tù Nga… Người Do Thái Rumania bị từ chối các quyền con người, người
Do Thái Galicia bị chết đói vì các ủy thác tài chính và bị tàn phá bởi những nông dân được
các thầy tu của họ biến thành đám cuồng tín… Người Do Thái Algeria bị đánh đập và cướp
bóc, người nhập cư bất hạnh đang chết dần chết mòn vì đói trong các ghetto ở New York và
