. Ma tà còn gọi là thầy chú. Bọn Pháp không gọi tên từng người mà gọi
theo số hiệu, vì thế tù nhân cũng gọi họ theo số hiệu, ví dụ: chú số 4, chú số
5...
. Quy chế Nhà tù Côn Đảo không cho phép tù nhân giữ nhiều tiền nên
anh em phải tìm nơi tin cậy để gửi. Cô Bảy là người “thủ quy” tín nhiệm,
có lúc giữ đến 200 đồng (tương dương 10 lượng vàng) mà không khi nào
mất mát. Về sau bọn Pháp phát hiện sự liên hệ của gia đình này với tù
chính trị. Cả gia đình này bị trục xuất về đất liền cùng gia đình các chú ma
tà số 10, số 4. Chú số 4 và chú số 10 tham gia kháng chiến và hy sinh. Cô
Tám, em chú số 5 cũng tham gia kháng chiến và bị Pháp bắt tù mấy năm.
. Lang Kiều sinh trưởng ở Cao Lãnh, nổi tiếng là thần đồng về Đông y
từ năm 17 tuổi, bị án 20 năm khổ sai trong vụ đánh cướp tàu Nguyễn Văn
Kiệu, làm “kinh tế mạo hiểm”, lấy của nhà giàu tài trợ cho cách mạng.
------------------
. Áp dụng thủ đoạn “lấy tù trị tù bọn chúa ngục chọn trong đám tù
thường phạm những tên “anh chị nhất, cứ ra coi tù giúp việc gác dang, ma
tà. Cặp rằng là cách phát âm từ “caporal trong tiếng Pháp, của tù nhân.
Trong sách báo ta cũng gặp từ “caplan để chỉ những người làm cặp rằng.
. Một đơn vị quân đội viễn chinh Pháp gồm những người thuộc quốc
tịch khác nhau đi lính đánh thuê, nổi tiếng hung ác.
. Mécanicien: thợ máy.
--------------------
. Tức là những đại diện của tù nhân trực tiếp quan hệ với gác ngục,
“ngoại giao” là cách gọi của anh em tù lúc đó.
. Trần Huy Liệu. Phấn đấu để trở nên một đảng viên cộng sản. Tập san
“Nghiên cứu Lịch sử” số 10 tháng 1-1960, tr.81.
. Tham gia cuộc vượt ngục có Nguyễn Phương Thảo (sau này là Trung
tướng Nguyễn Bình).
-------------------
