Tổ chức điều hành Nhà tù Côn Đảo
Dưới thời Pháp thuộc, Côn Đảo là một đơn vị hành chánh ngang cấp
quận, đặc điểm nổi bật nhất là ở đây chỉ có tù, không có dân. Bộ máy hành
chánh và bộ máy cai quản nhà tù trên đảo thống nhất làm một. Đứng đầu bộ
máy ấy là viên Quản đốc nhà tù Côn Đảo cũng là quan chức hành chánh
cao nhất của quần đảo trong chức danh Quản đốc quần đảo và Nhà tù Côn
Lôn, thường giao cho một sĩ quan cấp trung úy trở lên, nếu thuộc ngạch cai
trị thì cũng tương đương với chức tham biện.
Ngay từ thời Bông làm Thống đốc Nam Kỳ, Quản đốc nhà tù Rút xen
cũng là một thanh tra bản xứ vụ có quyền duyệt xét toàn bộ các vấn đề
thuộc nhà tù và phụ trách tất cả quan lại cũng như quân lính triều đình Huế
còn ở Côn Đảo. Quản đốc quần đảo và nhà tù nắm trong tay trọn quyền
hành chánh trên toàn quần đảo lại vừa là chánh án tòa án tiểu hình, có thể
xử tội nhân thêm một án đến 5 năm tù nữa.
Quản đốc có quyền đối với các thuộc viên và toàn thể tù nhân trên đảo,
có nhiệm vụ trừng phạt và tống giam các viên chức làm việc tắc trách, nếu
cần sẽ đệ trình lên Giám đốc Nội chính để tăng thêm hình phạt đối với họ;
ngoài ra còn ấn định các biện pháp đối với tù nhân. Quản đốc còn “đích
thân trông coi việc làm của tù nhân”, “chịu trách nhiệm về những biện pháp
cần thiết để bảo đảm an ninh các trại giam và đưa tù nhân vào vòng kỷ
luật”! (Quy chế Nhà tù Côn Đảo năm 1873, từ điều 1 - 5).
Ở Côn Đảo, Quản đốc thực sự là “Chúa đảo” nắm toàn bộ quyền sinh,
quyền sát trong tay. Tù nhân phải gọi Quản đốc nhà tù là “ông Lớn”, gọi
nhà Quản đốc là “Dinh ông Lớn”, khu vườn cây của hắn là “Sở rẫy ông
Lớn”.
Nhân vật quan trọng thứ hai, có quyền thay thế Quản đốc khi vắng mặt là
viên Lục sự kế toán (agent comptable), theo quy chế nhà tù, có nhiệm vụ kế
toán tổng quát, kế toán vật tư, giữ ngân sách trại giam. Ở Côn Đảo, viên lục
