Tốc độ phát triển của công nghiệp Nga, Nhật cũng tăng nhanh nhưng sản
lượng còn ít và chưa toàn diện.
Tuy nhiên, sự thay đổi về tỉ lệ sản xuất chưa làm thay đổi ngay được
địa vị trong thương nghiệp. Anh vẫn đứng đầu, xuất khẩu 19% tổng số
hàng hóa trao đổi trên thế giới, Đức 13%, Mỹ 12%, Pháp 9%. Sự không
tương xứng giữa khả năng và địa vị của mỗi nước trong công nghiệp và
thương nghiệp trở thành nguồn gốc của sự tranh chấp quốc tế về thị trường
và thuộc địa của mối mâu thuẫn gay gắt giữa các đế quốc.
Tình trạng không cân đối giữa các ngành sản xuất, giữa khả năng cung
cấp và tiêu thụ (sức mua quá ít vì quần chúng bị bóc lột nặng nề), hiện
tượng sản xuất vô chính phủ càng đào sâu mâu thuẫn cơ bản của kinh tế tư
bản chủ nghĩa, dẫn tới những cuộc khủng hoảng liên tiếp. Trong hơn hai
chục năm cuối thế kỷ XIX đã xảy ra 4 cuộc khủng hoảng kinh tế lớn vào
những năm 1873-1879, 1882-1886, 1890 và 1900-1903.
Tỉ trọng sản phẩm của mỗi nước trong tổng sản lượng thế giới :
Nước
Năm 1870
Năm 1900
Anh
32%
18%
Mỹ
23%
31%
Đức
13%
16%
Pháp
10%
7%
Mỗi lần khủng hoảng, các xí nghiệp nhỏ bị phá sản, các xí nghiệp lớn
tăng cường ảnh hưởng, đẩy nhanh quá trình tập trung, dẫn tới lũng đoạn.
Cuộc khủng hoảng năm 19001903 có tác động mạnh mẽ đến việc xác lập
quyền thống trị của các tổ chức lũng đoạn ở các nước tư bản chủ nghĩa.
3. Xu hướng dẫn tới chủ nghĩa tư bản lũng đoạn
