Trong những năm 60 - 70, tự do cạnh tranh phát triển tới cao độ.
Nhưng sản xuất công nghiệp tăng nhanh chóng dẫn tới tập trung sản xuất
và tích tụ tư bản. Một số ít xí nghiệp lớn lên “nuốt chửng” những xí nghiệp
nhỏ bé. Trong nhiều lĩnh vực, tự do cạnh tranh dần dần được thay thế bởi
những tổ chức lũng đoạn dưới nhiều hình thức: cácten (tổ chức hợp nhất
nhằm phân chia thị trường tiêu thụ, xác định quy mô sản xuất và giá cả),
xanhdica (tổ chức hợp nhất để bán hàng chung cho các xưởng), tơrơt (hợp
nhất hoàn toàn quyền sở hữu xí nghiệp nhằm thống nhất trên cơ sở tài
chính chung phụ thuộc vào một nhóm lũng đoạn).
Quá trình lũng đoạn diễn ra trong hầu hết các nước tư bản ở mức độ
khác nhau, trong hầu hết các ngành sản xuất và ngay cả trong ngân hàng.
Ngân hàng từ vai trò trung gian chuyển sang thành nhóm độc quyền sử
dụng vốn của toàn thể tư bản và tiểu chủ, sử dụng phần lớn tư liệu sản xuất
và những nguồn nguyên liệu. Với số tư bản kếch sù trong tay, ngân hàng có
thể tham gia và can thiệp vào nội bộ các xí nghiệp, xuất hiện xu hướng
dung hợp giữa nhà ngân hàng với chủ xí nghiệp, tạo thành tư bản tài chính,
ở nhiều nước, bọn trùm tài chính ít chú ý kinh doanh công nghiệp trong
nước mà thường xuất khẩu, đầu tư sang nước khác để thu được những món
lời lớn hơn gấp bội. Nó tạo nên tầng lớp cho vay nặng lãi, hoàn toàn tách
rời sản xuất, chuyên sống bằng thực lợi. Điều đó làm tăng tính chất ăn bám
trên sức lao động của nhân dân ở trong và ngoài nước. Ngay ở những nước
tư bản chậm phát triển, khuynh hướng xuất khẩu tư bản cũng lôi cuốn một
phần đáng kể vốn liếng ra bên ngoài. Chẳng hạn Áo-Hung có dùng nhiều
thủ đoạn để đầu tư vào Bancăng. Nga và Nhật tuy là con nợ của nhiều nước
nhưng cũng tham gia đầu tư vào Trung Quốc và Triều Tiên. Do đó, thuộc
địa không chỉ là nơi vơ vét nguyên liệu và tiêu thụ hàng hóa mà còn có ý
nghĩa rất quan trọng cho việc xuất khẩu tư bản. Các nước đế quốc đua nhau
chiếm đoạt những vùng đất đai còn “bỏ trống” nghĩa là những nơi chưa bị
xâm lược. Lịch sử ba mươi năm cuối thế kỷ XIX gắn liền với những cuộc
chiến tranh xâm lược do các nước đế quốc tiến hành ở châu Á, châu Phi và
châu Mỹ latinh. Ngoài những nước thực dân lớn trước kia như Anh, Pháp,
