Do đó, thợ thủ công trước đây chỉ sản xuất theo yêu cầu của khách đặt
hàng hay đem bán trong thị trường địa phương nhỏ hẹp thì nay, họ dần dần
trở thành người sản xuất hàng hóa. Sản phẩm của họ được tiêu thụ trên các
thị trường rộng lớn với vai trò trung gian của thương nhân hay người bao
mua.
Sự phát triển của thương nghiệp làm cho tầng lớp thương nhân và cho
vay nặng lãi mở rộng hoạt động, có ảnh hưởng trên phạm vi toàn Ấn Độ.
Những thị trường địa phương hình thành trên cơ sở sự phân công giữa nghề
thủ công và nghề nông được đẩy mạnh và sự chuyên môn hóa trong nông
nghiệp được tăng cường. Trong thế kỷ XVII nhiều vùng không thể tự túc
lương thực, nên phải nhập từ các vùng khác, làm cho việc trao đổi hàng hóa
trở nên nhộn nhịp.
Như vậy, cho đến trước khi thực dân châu Âu mở rộng cuộc chiến
tranh xâm lược, ở Ấn Độ sự phân công lao động trong xã hội được đẩy
mạnh, các thị trường địa phương hình thành, vai trò kinh tế của thành phố
được tăng cường, công xã nông thôn bắt đầu tan rã, nghề thủ công gia đình
biến thành sản xuất hàng hóa nhỏ, người thợ thủ công bị lệ thuộc vào tầng
lớp thương nhân và cho vay, một số xưởng lớn và công trường thủ công ra
đời. Điều đó chứng tỏ rằng ở Ấn Độ đã bắt đầu xuất hiện một số điều kiện
để sau này dẫn tới sự tan rã của chế độ phong kiến và sự ra đời của chủ
nghĩa tư bản.
4. Tình hình xã hội Ấn Độ
Một vấn đề khá quan trọng trong đời sống xã hội Ấn Độ là tình trạng
phức tạp về dân tộc, tôn giáo và đẳng cấp.
Trong khoảng 100 triệu dân có rất nhiều dân tộc với trình độ phát triển
khác nhau. Bên cạnh những bộ phận đang ở thời kỳ phong kiến trong
những vương quốc độc lập thì vẫn còn không ít bộ lạc sống rải rác khắp
vùng biên giới phía bắc trong tình trạng rất lạc hậu. Những cuộc chiến
