Tháng 9-1909, Quốc hội khóa II được triệu tập, tính chất dân chủ bị
giảm sút rõ rệt so với khóa I. Quốc hội không có đại biểu thợ thủ công,
không đề ra một biện pháp hoặc sắc lệnh nào tiến bộ. Chiếm ưu thế trong
Quốc hội là khuynh hướng “ôn hòa” do tư sản mại bản và địa chủ tự do làm
đại biểu. Những người tư sản dân tộc đứng về phía “dân chủ”. Chính phủ
Xênađa ngả về phía Anh, năm 1911 vay một món nợ lớn của Anh. Đồng
thời, Mỹ được hưởng nhiều đặc quyền đặc lợi. Đoàn “cố vấn” Mỹ về tài
chính do Moócgan Suxte đứng đầu được quyền kiểm soát toàn bộ tài chính,
nhượng ước, nợ nần, thuế má, chi tiêu và ngân sách của Ba Tư Suxte ép
buộc Ba Tư vay nợ, chuẩn bị cho việc ký kết nhượng ước về dầu lửa và
đường sắt, tổ chức hiến binh Mỹ riêng và đặt quân đội phụ thuộc vào Mỹ.
Anh và Nga lo ngại trước sự bành trướng của Mỹ liền gửi tối hậu thư
đòi Chính phủ Ba Tư đuổi Suxte và phải hứa không mời “cố vấn” nếu
không được sự đồng ý của Anh và Nga. Quốc hội Ba Tư bác bỏ những yêu
sách đó. Lợi dụng lý do này, Anh và Nga gửi quân đội đến, câu kết với bọn
phản động trong nước tiến hành đảo chính phản cách mạng vào tháng
121911, Quốc hội bị giải tán, các “ủy ban cách mạng” bị ngăn cấm, báo chí
tiến bộ bị đóng cửa. Cách mạng Ba Tư thất bại.
5. Tính chất và ý nghĩa lịch sử
Cách mạng Ba Tư là một cuộc cách mạng tư sản chống đế quốc và
phong kiến. Trong những năm cách mạng, phong trào giải phóng lan rộng
trong cả nước. Đông đảo các tầng lớp tham gia vào cuộc đấu tranh: công
nhân, nông dân, dân nghèo thành thị, tiểu tư sản, tư sản dân tộc. Họ thành
lập quốc hội, các tổ chức cách mạng và lực lượng vũ trang, ở Têbridơ và
Adecbaidan, cách mạng mang tính chất dân chủ tư sản rõ rệt.
Nhưng nhìn chung, phong trào còn mang nhiều nhược điểm. Lực
lượng giai cấp công nhân còn yếu, những cuộc nổi dậy của nông dân còn tự
phát và phân tán, giai cấp tư sản dân tộc còn non nớt. Những người cách
