Tuy nhiên, trong suốt thời kì trị vì, nhà Mạc luôn bị đe dọa bởi
các thế lực muốn khôi phục nhà Lê. Đến năm 1533, nhóm con
cháu và cựu thần nhà Lê do tướng Nguyễn Kim (1468-1545) đứng
đầu đã tái lập nhà Lê Trung Hưng. Đất nước hình thành hai
chính quyền song song tồn tại: Bắc Triều (nhà Mạc) cai quản từ
Thanh Hóa trở ra; và Nam Triều (nhà Lê Trung Hưng) chiếm giữ
từ Thanh Hóa trở vào Nam.
Suốt những năm tháng biến động thời Nam - Bắc Triều, làng
xã Đại Việt đã đổi thay đáng kể. Mỗi làng vẫn là một đơn vị hành
chính - kinh tế tương đối độc lập nhưng triều đình phong kiến đã
bắt đầu can thiệp sâu hơn vào khối tự trị này. Bắt đầu từ thời
Mạc, không gian làng ngoài đền, chùa, miếu còn có thêm đình -
nơi thờ Thành hoàng và hội họp của cả cộng đồng.
Thương cảng Vân Đồn ở phía Bắc và Hội An ở phía Nam tiếp
tục phát triển mạnh mẽ, Thăng Long vẫn là đô thị lớn nhất cả
nước. Người thị dân đô thành Thăng Long tự hào về nếp sống
