Thường tôi gặp người Pháp, tôi cũng nói thẳng rằng: nếu trong cái hoàn
cảnh này, người Pháp hiểu rõ tình thế mà buông tha chúng tôi ra thì không
những là nước Pháp không thiệt thòi gì mấy về đường kinh tế, mà về đường
văn hóa và thực tế lại có phần lợi vì đã làm một cái ơn lớn cho cả một dân
tộc. Mà thực tế nếu được như vậy thì dân Việt Nam không bao giờ quên
được cái ơn ấy, mà vui lòng hợp tác với nước Pháp. Song đó là một cái
mộng tưởng không thê có ở trong đời này, là đời đầy những sự tham, sân,
si, cho nên nhân loại đã phải chịu bao nhiêu nỗi đau buồn khổ não. Mà còn
phải chịu không biết đến bao giờ mới thôi!
Trong khi nước Pháp đang bị cái nạn chiến tranh, người Pháp đối với
người Việt Nam không đổi thái độ chút nào, mà người Nhật thì lại muốn lợi
dụng lòng ái quốc của người Việt Nam để quyến dụ người ta theo mình.
Người Việt Nam không phải là không hiểu cái tâm địa người Nhật, song có
nhiều người muốn thừa cái cơ hội hiện tại mà phá vỡ cái khuôn khổ bé hẹp
nó ràng buộc mình đã bao lâu để gây ra cái không khí mới, rồi sau thế nào
cũng tìm cách đối phó. Phần nhiều người trí thức trong nước đều có cái
quan niệm ấy, nhưng vì thế lực không đủ, cho nên không ai hành động gì
cả, trừ một bọn người hoặc vì lòng nóng nảy, hoặc vì lòng ham danh lợi
chạy theo người Nhật.
Nước Nhật Bản trước vốn là một nước đồng văn đồng hóa ở Á Ðông,
nhưng về sau đã theo Âu Hóa, dùng những phương pháp quỉ quyệt để mở
rộng chủ nghĩa đế quốc của họ, trước đã thôn tính Cao Ly và Mãn Châu,
sau lại muốn xâm lược nước Tàu và các nước khác ở Á Ðông đã bị người
Âu Châu chiếm giữ. Người Nhật tuy dùng khẩu hiệu "đồng minh cộng
nhục" và lấy danh nghĩa "giải phóng các dân tộc bị hà hiếp", nhưng thâm ý
là muốn thu hết quyền lợi về mình. Bởi vậy chính sách của họ thấy đầy
những sự trái ngược, nói một đàng làm một nẻo. Cái chính sách ấy là chính
sách bá đạo rất thịnh hành ở thế giới ngày nay. Dùng lời nhân nghĩa để nhử
người ta vào chòng của mình mà thống trị cho dễ, chứ sự thực thì chỉ vì lợi
mà thôi, không có gì là danh nghĩa cả.
