7. Y DOÃN
ĐỔI THAY CƯỜNG NHƯỢC,
MƯU ĐỊNH HƯNG SUY
Đối với việc ghi chép về cuộc đời và sự tích của Y Doãn có thể nhìn thấy
tản mạn ở trong các sử tịch như “Trúc Thư kỷ niên”, “Thư kinh”, “Trang
Tử”, “Mặc Tử”, “Tôn Tử”, “Lã Thị Xuân Thu”, “Sử ký” và “Thuyết Uyển”
v.v... Chỉ đáng tiếc là số lượng rất ít, nội dung sơ sài đơn giản, hơn nữa
cách nói không giống nhau. Căn cứ vào những tư liệu lịch sử hiện có,
chúng ta được biết, Y Doãn vốn có tên gọi là Y Chấp, trong vương triều
Thương, lần lượt đảm nhiệm các chức quan Doãn, A Hoành, Bảo Hoành
v.v... Bởi làm quan mà được tên, lại còn có tên là A Hoành, Bảo Hoành.
Ông xuất thân từ thị tộc Hữu Tân (hiện tại cư trú tại vùng Trần Lưu, Hà
Nam, huyện Tào Sơn Đông), truyền thuyết nói rằng ông là con cháu đời sau
của đại tướng Lực Mục trong thời đại Hoàng Đế, là một con người ôm ấp
hoài bão lớn lao, lại là người học rộng đa tài. Y Doãn đã coi việc “tự nhận
công việc nặng nề trong thiên hạ” để “phạt Hạ cứu dân” là nhiệm vụ của
mình, cho rằng muôn dân bách tính trong thiên hạ nếu không được hưởng
hạnh phúc của trời Nghiêu ngày Thuấn, thì coi như bản thân mình đã đẩy
họ vào rãnh sâu đầm lầy (Xem “Mạnh Tử - Vạn chương thượng”). Tài năng
của Y Doãn đã nhìn thấy từ trước Thương Thang, tên tuổi của ông đã vượt
ra khỏi bang ngoại. Thương Thang cho rằng “Y Doãn đối với nước ta cũng
ví như một thầy thuốc tài giỏi bốc thuốc” (Xem “Mặc Tử - Quý Nghĩa”).
Đối với việc gặp gỡ giữa Y Doãn với Thương Thang, có hai thuyết nói
mang tính chất đại biểu. Một thuyết nói Y Doãn chủ động cầu dụng ở
Thang. Y Doãn muốn gặp Thang nhưng không có cơ hội, liền tự nguyện
làm người hầu dẫn đồ cưới cho con gái vua Hữu Tân Thị, cõng nồi và đồ
đạc tới Thương Đô “để làm vui lòng vua Thang”, thừa cơ tiến kiến những
phương kế mưu lược cai trị đất nước. Thang đã cử Y Doãn vào “làm việc
trong nhà bếp”, “học hỏi rồi trở thành thần tử”. Còn một thuyết nữa nói Y
