CHƯƠNG XII
VÌ SAO NGƯỜI MĨ DỰNG NHỮNG TƯỢNG ĐÀI THẬT
NHỎ CÙNG MỘT LÚC VỚI NHỮNG TƯỢNG ĐÀI
THẬT LỚN
Tôi vừa mới nói rằng, trong các thời kì dân chủ, các công trình nghệ thuật
có xu hướng ngày càng nhiều và kém to tát. Tôi xin nói ngay thêm ở đây
một ngoại lệ của nguyên tắc đã phát biểu.
Ở các quốc gia dân trị, con người cá nhân yếu đuối chẳng có sức mạnh gì;
nhưng cái Nhà nước đại diện cho họ, và cầm chắc tất cả bọn họ trong tay, thì
lại rất mạnh. Không ở đâu người công dân lại nhỏ bé hơn là ở trong một
quốc gia dân trị. Dường như không ở đâu một dân tộc lại không thấy mình
to tát, và trong tâm lí lại không dễ dãi nhận thấy hình ảnh mình còn to tát
hơn thế nữa. Trong các xã hội dân chủ, đầu óc tưởng tượng của con người co
hẹp lại khi họ nghĩ về bản thân; nhưng đầu óc đó lại trải rộng đến vô cùng
khi nghĩ về Nhà nước. Từ đó mà có chuyện là ngay cả những con người
sống bé nhỏ trong những ngôi nhà chật chội, cũng thường đòi hỏi cái kì vĩ
trước những điều gì dính dáng tới công trình nghệ thuật công cộng.
Ở một địa điểm mà người Mĩ định lúc nào đó sẽ trở thành thủ phủ, họ để
sẵn một vùng sẽ trở thành một thành phố rộng lớn mênh mông, tuy lúc này
đây dân số ở đấy mới chỉ bằng xã Pontoise
nước Pháp, nhưng theo ý
người Mĩ thì sẽ đến một ngày dân số ở chốn ấy phải là một triệu người. Thế
là ngay từ bây giờ họ đã hạ cây đào gốc bốc chà, khai quang cả một vùng
mười dặm xung quanh, vì lo rằng cây cối không chặt đi cứ để như thế rồi sẽ
gây bất tiện cho những công dân tương lai của cái đại đô thị đang còn nằm
trong tưởng tượng đó. Ở giữa “thành phố”, họ đã dựng lên một toà lâu đài
