Những ai định so sánh các chi phí công cộng của người Mĩ với chi phí công cộng của chúng ta hẳn
là cũng cảm thấy rằng hoàn toàn không có khả năng so sánh tổng số chi phí công cộng của nước Pháp
với chi phí công cộng của Hoa Kì. Họ đành tìm cách so sánh những phần nhỏ tách ra giữa hai bên. Ta
dễ dàng chứng minh được rằng cách làm thứ hai này cũng hỏng không kém cách trước. Thí dụ như, ta
sẽ so sánh ngân quỹ quốc gia của ta với cái gì? Với ngân quỹ Liên bang? Song Liên bang lại chăm lo
tới rất ít việc so với chính quyền trung ương của chúng ta, và dĩ nhiên là gánh nặng chi phí của họ
thấp hơn của ta rất nhiều. Hay là so sánh ngân quỹ quận huyện của ta với ngân quỹ các bang riêng rẽ
của Liên bang Hoa Kì? Nhưng nói chung các Bang riêng rẽ ở Hoa Kì chăm lo đến những lợi ích quan
trọng hơn và nhiều hơn so với các quận huyện của ta, vì thế mà chi tiêu của họ cũng cao hơn nhiều so
với của ta. Còn về ngân quỹ cấp quận bên Mĩ, ta không thấy có gì tương tự trong hệ thống của Pháp.
Liệu ta có đưa cho cấp quận các chi phí của cấp bang hay của cấp công xã? Các công xã ở cả hai nước
đều phải chi tiêu, nhưng cũng không giống nhau chút nào. Ở Mĩ, các công xã lo đủ thứ cho dân, trong
khi ở Pháp những chăm lo đó lại bị quăng cho quận huyện hoặc cho nhà nước trung ương. Vậy ta hiểu
thế nào về chi tiêu ở công xã bên Mĩ? Tổ chức công xã bên Mĩ lại khác nhau tuỳ từng bang. Vậy ta sẽ
theo cung cách của bang nào, Georgia hay Pennsylvania hay là Illinois?
Thật dễ dàng nhìn thấy giữa ngân quỹ hai nước có một chút gì đó giống nhau. Nhưng các thành
phần tạo thành hai ngân quỹ đó bao giờ cũng khác nhau ít nhiều, đến độ ta không thể so sánh đôi bên
một cách nghiêm túc.
