Do chỗ phải thật giàu thì mới đứng ra chủ trương nổi các ngành sản xuất
công nghiệp lớn như tôi vừa kể ra, nên số lượng cai thầu trong lĩnh vực này
rất là ít. Vốn dĩ không đông đúc, nên họ dễ dàng liên kết với nhau, và họ
định giá công lao động tuỳ theo cách mà họ ưng.
Ngược lại công nhân làm thuê cho họ thì lại rất đông, và số lượng lại gia
tăng không ngừng. Bởi vì thỉnh thoảng lại có những anh giàu phất lên thật là
đặc biệt và theo đó thì tiền công cũng tăng cao quá khổ và hấp dẫn dân
chúng xung quanh vào các ngành thủ công nghiệp đó. Thế mà, một khi con
người nhập vào nghiệp đó rồi, ta sẽ thấy là họ chẳng thể nào thoát ra khỏi,
bởi vì họ sớm tiêm nhiễm những thói quen cả về thể xác lẫn tinh thần khiến
họ không làm nổi mọi công việc lao động nào khác. Những con người này
nói chung đầu óc thiếu thông minh, kĩ năng kém và nguồn lực thiếu thốn.
Họ gần như bị phó mặc cho ông chủ. Khi có chuyện cạnh tranh, hoặc khi có
những hoàn cảnh bất ưng khác khiến cho thu nhập của họ tụt xuống, ông chủ
có thể gần như tuỳ thích hạ tiền công những người này và dễ dàng lấy lại ở
họ những gì trước đây họ bị mất chỉ vì họ có sản nghiệp lớn.
Có khi họ thống nhất được với nhau và từ chối đi làm: ông chủ, là kẻ giàu
có, nên sẵn sàng chờ thoải mái mà không bị phá sản, chờ cho tới khi nhu cầu
thúc đẩy cánh thợ phải trở lại làm việc; còn những công nhân thì lại phải lao
động hàng ngày để không bị chết; vì họ chẳng có tài sản sở hữu nào ngoài
đôi cánh tay làm lụng. Sự đè nén đã khiến họ nghèo khó đi từ lâu rồi, và họ
còn bị đè nén dễ dàng hơn nữa một khi họ càng nghèo khó hơn. Đó là cái
vòng luẩn quẩn mà họ chẳng thể nào thoát ra nổi.
Vậy mà ta chớ nên ngạc nhiên nếu như tiền công, sau khi có lúc đột nhiên
tăng lên, thì trong ngạch sản xuất thủ công nghiệp này lại bị hạ thường
xuyên, trong khi đó, ở các ngành nghề khác, giá công lao động nói chung chỉ
tăng chút ít nhưng lại tăng không ngừng.
Trạng thái phụ thuộc và khốn cùng này của một bộ phận công nhân công
nghiệp thời nay là một sự kiện ngoại lệ và trái ngược với mọi thứ xung
quanh; nhưng cũng lại chính vì lí do đó mà nó chẳng có gì là nghiêm trọng
và đáng được nhà lập pháp để mắt đến. Bởi vì thật khó khăn một khi toàn xã
