mỗi công dân tách mình ra một bên, thì cũng làm cho toàn bộ cơ thể xã hội
đột nhiên bị nát vụn.
Dẫu sao tôi vẫn tin rằng tình trạng vô chính phủ không phải là điều tồi tệ
chủ yếu mà các quốc gia thời dân chủ cần phải tránh, tôi cho đó chỉ là điều ít
tồi tệ hơn mà thôi.
Thật vậy, sự bình đẳng tạo ra hai xu thế: một xu thế trực tiếp dẫn con
người đến trạng thái độc lập và có khả năng đột ngột đẩy họ tới trạng thái vô
chính phủ; xu thế kia dẫn dắt con người theo một con đường dài hơn nhiều
và bí mật hơn nhiều nhưng lại chắc chắn hơn nhiều, đó là dẫn dắt tới trạng
thái nô lệ.
Con người dễ dàng nhận ra xu thế thứ nhất và họ cưỡng lại xu thế đó; họ
để mình bị lôi cuốn theo xu thế thứ hai mà không biết; vì vậy chúng ta cần
phải đặc biệt chỉ ra ở đây cái xu thế thứ hai kia. Về phần mình, không phải
là tôi không trách cứ sự bình đẳng về việc nó gây ra cho con người cái tính
cứng đầu cứng cổ, mà đó lại chính là điều tôi ca ngợi ở quyền bình đẳng.
Tôi chiêm ngưỡng quyền bình đẳng khi thấy nó gầy dựng ở nơi tận cùng
tinh thần và tình cảm từng con người cái khái niệm khó hiểu và cái khuynh
hướng bản năng đối với tính độc lập về chính trị, do đó mà nó chuẩn bị cái
phương thuốc chữa chạy điều tồi tệ do chính nó tạo ra. Tôi gắn bó với sự
bình đẳng chính là ở chỗ nó có cái khía cạnh đó.
