quyền nhỏ bé nhất cũng mâu thuẫn với lí trí của anh ta. Những khác biệt nhỏ
nhất trong các thiết chế chính trị của một quốc gia khiến anh ta thấy mình bị
xúc phạm, và với anh ta thì tính đồng loạt về pháp chế cũng có vẻ như là
điều kiện đầu tiên của một chính quyền loại giỏi.
Ngược lại, tôi thấy cũng cái khái niệm về một quy tắc đồng loạt đó, khi
được đem áp đặt cho tất cả các thành viên của một cơ thể xã hội, thì lại như
là xa lạ với tinh thần con người trong các thời kì quý tộc trị. Con người thời
đó không tiếp nhận ý tưởng này hoặc là vứt bỏ nó.
Cuối cùng thì các khuynh hướng đối lập nhau đó, với cả bên này lẫn bên
kia, đều trở thành những bản năng thật là mù quáng và những thói quen thật
khó mà tẩy bỏ đi nổi, những bản năng và thói quen vẫn đang còn điều khiển
hành động của con người, trừ đôi ba ngoại lệ. Mặc dù có sự khác nhau đến
vô cùng vào thời Trung Cổ, đôi khi người ta vẫn bắt gặp những cá nhân
hoàn toàn giống nhau: nhưng không phải vì thế mà nhà lập pháp lại không
buộc cho mỗi con người khác nhau thời đó những nghĩa vụ và quyền hạn
khác nhau. Và ngược lại, vào thời chúng ta bây giờ, có những chính quyền
bị kiệt quệ chỉ vì áp đặt những lề thói và những luật lệ cho những cư dân cho
tới khi đó vẫn chẳng có chút gì giống nhau hết.
Một khi các điều kiện trong một quốc gia được cào bằng đi, các cá nhân
hình như thành ra rất nhỏ bé và xã hội hình như to lớn hơn lên, hoặc nói cho
đúng là mỗi công dân, một khi họ đã giống với tất cả các công dân khác, thì
họ liền bị mất hút trong đám đông, và ta chỉ còn tri giác nổi cái hình ảnh to
tát và hoành tráng của bản thân “nhân dân” mà thôi.
Điều đó tự nhiên đem lại cho con người thời đại dân chủ một quan niệm
rất cao về các đặc quyền của xã hội và một ý nghĩ rất khiêm nhường về các
quyền của cá nhân. Họ dễ dàng chấp nhận rằng lợi ích của một con người là
trên hết còn lợi ích của kẻ khác thì chẳng là gì cả. Họ tự nguyện chấp nhận
rằng cái chính quyền đại diện cho xã hội ấy rất thông thái và lại khôn ngoan
rất nhiều so với các cá nhân tạo thành xã hội đó và nghĩa vụ cũng như quyền
lợi của cái chính quyền đó là cầm tay từng công dân rồi dẫn dắt anh ta đi.
