Ở đây, chúng tôi xin nói tới gái Viêm Xá và trai Hoài Bão. Hai xã này
thuộc huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh. Mỗi năm làng Viêm Xá, xuân thu
nhị kỳ mở hội vào các ngày mồng 4 tháng Giêng và mồng 10 tháng Tám.
Trong những dịp này, làng Viêm Xá có mời một bọn trai Hoài Bão sang
dự hội. Xong cuộc tế lễ, trai Hoài Bão được mời hát thờ thần cùng với
gái Viêm Xá tại Đình. Gái Viêm Xá ngồi một bên, trai làng và trai Hoài
Bão ngồi một bên.
Cuộc hát bắt đầu bằng những lời khánh chúc, sau những lời khánh chúc,
đôi bên hát những câu yêu đương, gởi gắm tâm tình. Bên nọ hát, bên kia
đáp. Đây chính là tục hát quan họ. Lúc hát, họ hát giọng đôi, hai người
một.
Sau khi hát thờ ở đình, trai Hoài Bão được bọn gái Viêm Xá mời về nhà
người đứng đầu để tiếp tục cuộc hát. Lúc này, bọn gái phải làm cơm mời
bọn trai. Giả tỉ người đứng đầu cuộc hát đã có chồng, thì người chồng,
trước mặt các chàng trai Hoài Bão cũng chỉ nói đó là em gái mình, và
nhiều khi chính người chồng phải đi làm mâm cơm để vợ và các bạn tiếp
trai Hoài Bão.
Thường họ hát với nhau ở ngôi nhà chính, nghĩa là ngôi nhà có giường
thờ, trai ngồi một bên, gái ngồi một bên. Lúc ăn uống cũng vậy hai mâm
cỗ để hai bên, nhưng trước khi ăn, bọn gái và cả cha mẹ cô đứng đều
phải ân cần mời mọc các chàng trai.
Ăn xong, họ hát với nhau suốt đêm cho đến gần sáng.
Đêm đó, người làng kéo nhau tới nghe hát đủ cả trai chưa vợ gái chưa
chồng, hoặc trai gái đã thành gia thất.
Sáng ngày ra, bọn gái tiễn bọn trai tới tận cổng làng, cứ từng cặp một
tiễn nhau.
Trong lúc hát đêm với nhau, có thể đôi bên, một cặp trai gái nào đã ăn ý
với nhau lẻn dắt nhau đi tình tự, có thể tính chuyện nguyệt hoa với nhau
được, nhưng sau đó lại phải trở về đám hát.
