Toan Ánh
232
KẾT LUẬN
Những chuyện Trọng nghĩa phương Đông thời nào cũng
có, và trong nước càng gặp hồi điêu đứng, hoàn cảnh càng
gặp lúc gay cấn, chữ Nghĩa càng được nêu cao. Mấy chuyện
trọng nghĩa nêu trong tập sách nhỏ này đủ nói lên cái Tinh
Thần Trọng Nghĩa của người Á Đông, và cách xử thế của
người Á Đông trong cùng một hoàn cảnh không giống người
Phương Tây.
Tập sách này tuy chỉ nhắc tới một số rất ít những câu
chuyện trọng nghĩa Việt Nam so với những chuyện đã có
và đã xảy ra, nhưng, so với phần sách nói về Nhật Bản và
Trung Hoa, vẫn là nhiều hơn. Nhiều nhân vật lịch sử khác lẽ
ra cũng không được bỏ sót, nhưng chúng tôi đã không nhắc
tới, như Nguyễn Tri Phương, Phan Thanh Giản, Nguyễn Thái
Học v.v... một phần vì chúng tôi không đủ tài liệu chính xác,
một phần vì chúng tôi tin rằng, đối với các vị ấy, nhiều sách
khác đã nói tới, sự thiếu sót của chúng tôi có thể được bổ
khuyết dễ dàng bằng nhiều tác phẩm của nhiều tác giả khác.
Dù sao chúng tôi cũng hy vọng những câu chuyện chúng
tôi nhắc lại đã làm bạn đọc suy nghĩ nhiều trong hoàn cảnh
hiện tại của đất nước với nhiều nhân vật hiện tại mà đối với
họ, chữ Nghĩa hầu như không có trong tự điển.
TOAN ÁNH
