41
TÍNH DỐI LỪA CỦA TRƯỜNG HỢP CỤ THỂ
Ảo tưởng liên kết
C
hris năm nay ba mươi lăm tuổi. Anh theo học ngành triết học xã hội và
quan tâm tới các nước đang phát triển từ thời niên thiếu. Sau khi tốt nghiệp,
anh làm việc hai năm cho Hội Chữ thập đỏ tại Tây Phi, rồi làm việc tại trụ
sở chính của hội ở Geneva ba năm và trở thành giám đốc văn phòng viện trợ
châu Phi trong thời gian ấy. Sau đó anh học lấy bằng MBA, viết luận văn về
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Điều gì sẽ có khả năng xảy ra cao
hơn? (a) Chris làm việc cho một ngân hàng lớn hoặc (b) Chris làm việc cho
một ngân hàng lớn và điều hành quỹ Thế giới thứ Ba của ngân hàng ấy. A
hay B?
Phần lớn mọi người sẽ chọn B. Rủi thay, đó lại là câu trả lời sai. Lựa chọn
B không chỉ nói rằng Chris làm việc cho một ngân hàng lớn mà còn cho thấy
một điều kiện đi kèm đã được đáp ứng. Những người làm việc ở quỹ Thế
giới thứ Ba của một ngân hàng chỉ là một nhóm rất nhỏ thuộc ngân hàng ấy.
Do đó, khả năng A cao hơn nhiều. Ảo tưởng liên kết xuất hiện khi một tập
hợp con lại có vẻ như lớn hơn tập hợp tổng thể - dù thực chất điều đó là
không thể. Amos Tversky và chủ nhân giải Nobel Daniel Kahneman đã
nghiên cứu hiện tượng này rất sâu sát.
Chúng ta dễ mắc bẫy ảo tưởng liên kết vì bẩm sinh chúng ta đã bị thu hút
bởi những câu chuyện “hài hòa” hoặc “hợp lý”. Anh chàng chuyên gia về
viện trợ Chris càng được mô tả một cách thuyết phục, ấn tượng, hoặc sống
động, thì rủi ro xảy ra suy luận sai lệch càng cao. Nếu như tôi diễn đạt theo
một cách khác, bạn hẳn sẽ nhận ra những chi tiết phụ là quá cụ thể, chẳng
