45
ĐỪNG ĐỔ LỖI CHO TÔI
Thiên vị bản thân
B
ạn đã bao giờ đọc các báo cáo thường niên, và nhất là chú ý đến các nhận
định của vị CEO hay chưa? Chưa ư? Thật đáng tiếc, vì nếu làm thế bạn sẽ
tìm thấy vô số ví dụ cho lỗi tư duy chúng ta đều mắc phải không lúc này thì
lúc khác ở ngay dưới đây. Chẳng hạn nếu công ty có một năm làm ăn phát
đạt, vị CEO sẽ liệt kê hàng loạt những đóng góp không thể thiếu được của
mình: quyết định sáng suốt, nỗ lực không mệt mỏi, và tạo ra một văn hóa
doanh nghiệp năng động. Tuy nhiên, nếu công ty có một năm tồi tệ, chúng ta
sẽ đọc thấy mọi diễn biến khác: tỷ suất trao đổi ngoại tệ không tốt, sự can
thiệp của chính phủ, một vài bạn hàng gian dối, nhiều loại thuế ngầm, sự tín
nhiệm của người tiêu dùng giảm, vân vân. Tóm lại: chúng ta nhận lấy thành
công và đổ thừa thất bại cho các yếu tố ngoại cảnh. Đây chính là thiên vị
bản thân.
Ngay cả khi bạn chưa từng nghe đến cách diễn đạt này, thì bạn ắt đã biết
đến hiện tượng thiên vị bản thân từ hồi trung học. Nếu bạn được điểm A, tất
cả đều do bạn; số điểm cao phản ánh trí thông minh, sự chăm chỉ, và kỹ
năng của bạn. Thế còn nếu bạn trượt? Rõ ràng là bài thi đó không công
bằng.
Thế nhưng điểm số bây giờ không còn quan trọng đối với bạn nữa: có lẽ
giờ đây bạn quan tâm đến thị trường chứng khoán hơn. Nếu như bạn thu lời,
bạn liền tán dương bản thân. Nếu hồ sơ đầu tư của bạn kém hiệu quả, thế
nào “thị trường” (dù bạn muốn ám chỉ điều gì) cũng là thủ phạm độc nhất -
hoặc có thể là do tay tư vấn đầu tư vô dụng. Cả tôi cũng đã có những thời
