an toàn tuyệt vời giúp bạn tránh được việc ngủ quên khi lái xe. Bạn bèn
nghĩ, lựa chọn này cũng đâu đến nỗi ngu ngốc lắm và bỗng nhiên thấy tự
hào về quyết định thực tế và hợp lý của mình.
Leon Festinger và James M. Carlesmith ở Đại học Stanford từng yêu cầu
các sinh viên của họ tiến hành những công việc vô cùng tẻ nhạt trong vòng
một giờ. Sau đó họ chia các sinh viên ra làm hai nhóm. Mỗi sinh viên ở
nhóm A nhận được một đô la (năm đó là năm 1959) và được chỉ dẫn phải
tán tụng công việc họ làm với sinh viên khác đang chờ bên ngoài - hay nói
cách khác là nói dối. Những sinh viên nhóm B cũng được yêu cầu tương tự,
chỉ với một điểm khác: họ nhận được những 20 đô la cho việc này. Sau đó,
các sinh viên phải tiết lộ cảm giác thực sự của họ về công việc nhạt nhẽo
kia. Điều thú vị là, những người chỉ nhận được một đô la lại đánh giá công
việc đó thực sự thú vị hơn nhóm kia. Tại sao? Một đồng một đô la nhỏ bé
không đủ để khiến họ nói dối trắng trợn; thay vào đó họ tự thuyết phục mình
rằng công việc ấy không hề tệ đến thế. Đúng như cách con cáo của Aesop đã
diễn giải lại tình huống, họ cũng làm vậy. Những sinh viên nhận được nhiều
tiền hơn thì không cần phải biện minh gì cả. Họ đã nói dối và thu về 20 đô la
cho việc đó - một thương vụ công bằng. Họ không hề trải qua xung đột nhận
thức.
Giả sử bạn đi xin việc và phát hiện mình đã bị mất một công việc vào tay
một ứng viên khác. Thay vì thừa nhận rằng người kia phù hợp hơn, bạn tự
thuyết phục bản thân rằng ngay từ đầu bạn đã chẳng muốn công việc đó mà
chỉ đơn thuần muốn thử thách “giá trị bản thân trên thị trường” và xem mình
có thể được mời phỏng vấn hay không mà thôi.
Cách đây không lâu tôi cũng có phản ứng không khác gì khi phải lựa chọn
việc đầu tư vào hai loại cổ phiếu khác nhau. Cổ phiếu tôi chọn bị mất giá rất
nhiều không lâu sau khi mua, trong khi loại cổ phiếu tôi không mua thì tăng
vùn vụt. Tôi không đành lòng thừa nhận sai lầm của mình. Ngược lại: tôi
nhớ rất rõ mình từng cố gắng thuyết phục một anh bạn rằng mặc dù loại cổ
phiếu này gặp phải một số vấn đề nho nhỏ ban đầu, nhưng nhìn chung nó
vẫn có nhiều tiềm năng hơn. Chỉ có xung đột nhận thức mới có thể lý giải
