Thuật ngữ chính thức cho loại hành vi này là xuyên tạc có chiến thuật:
càng dễ bị công kích, thì những lời khẳng định của bạn càng trở nên khoa
trương hơn. Xuyên tạc có chiến thuật không phải lúc nào cũng có tác dụng.
Nếu bác sĩ nhãn khoa của bạn năm lần bảy lượt hứa hẹn sẽ trả lại thị lực
hoàn hảo cho bạn, nhưng sau mỗi quy trình bạn nhìn càng tệ hơn, đến một
lúc nào đó bạn sẽ không coi trọng lời ông ta nữa. Tuy nhiên, trong những dịp
chỉ có một cơ hội thử sức, thì xuyên tạc có chiến thuật đáng để thử - chẳng
hạn như với các cuộc phỏng vấn, như chúng ta đã thấy bên trên. Một công ty
sẽ không thuê bạn một vài lần. Câu trả lời là có hoặc không.
Dễ bị ảnh hưởng của xuyên tạc có chiến thuật nhất là các dự án vĩ mô,
trong đó (a) trách nhiệm giải trình còn mơ hồ (chẳng hạn như, nếu cơ quan
chủ quản của dự án không còn nắm quyền), (b) có nhiều doanh nghiệp tham
gia vào, khiến cho bên này đổ vấy trách nhiệm sang bên kia, hoặc (c) phải
mất một vài năm dự án mới kết thúc.
Không ai hiểu rõ về các dự án quy mô lớn hơn giáo sư trường Oxford
Bent Flyvbjerg. Tại sao tình trạng lạm chi và quá hạn lại phổ biến đến vậy?
Bởi vì không phải đề nghị tốt nhất được duyệt; mà là bản kế hoạch có vẻ là
tốt nhất về lý thuyết. Flyvbjerg gọi đây là “thuyết Darwin ngược”: bất kỳ ai
đưa ra đề nghị ấn tượng nhất sẽ có được dự án. Tuy nhiên, có phải xuyên tạc
có chiến thuật đơn giản chỉ là sự lừa bịp trắng trợn không? Có và không.
Vậy phụ nữ trang điểm có phải là lừa đảo hay không? Liệu những người đàn
ông thuê xe Porsche để làm ra vẻ rủng rỉnh tiền bạc có phải là những kẻ bịp
bợm? Có và không, về mặt khách quan thì họ đúng là thế, nhưng cả xã hội
đều chấp nhận sự lừa dối này, cho nên chúng ta chẳng hề lăn tăn chuyện đó.
Xuyên tạc có chiến thuật cũng giống như vậy.
Trong nhiều trường hợp, xuyên tạc có chiến thuật là vô hại. Tuy nhiên,
đối với những chuyện thực sự quan trọng, như sức khỏe của bạn hay các
nhân viên mới, bạn cần phải đề phòng. Do đó, nếu như bạn đang phải làm
việc với một người (một ứng viên hàng đầu, một tác giả, hoặc một bác sĩ
nhãn khoa), đừng chỉ xem xét những gì họ nói; hãy xem hiệu quả công việc
của họ trong quá khứ. Đối với các dự án, hãy cân nhắc tiến độ, lợi ích, và chi
