vĩnh cửu, Douglas Hofstadter đã lí giải kĩ lưỡng phương diện này trong các tác
phẩm của Escher và mối quan hệ của nó với thuyết tương đối. Ví dụ, một trong
những biểu tượng thích thú nhất của Escher là dải Möbius. Trên cái băng bí ẩn
về mặt hình học này, có hai mặt có vẻ rõ ràng nhưng lại không có cả đầu lẫn
đuôi, như trong bức tranh Dải Möbius II (1963) (Hình 16.9), người ta muốn
xuất phát ở chỗ nào cũng được bởi vì cuối cùng thì cũng lại trở về chính điểm
ấy. Mặc dù không-thời gian của Minkowski không có hình dạng như một dải
Möbius, nhưng bề mặt của dải này có thể được dùng như một thứ công cụ trợ
giúp hữu ích để hình dung ra sự thống nhất của không gian và thời gian. Nếu
như tại một điểm bất kì trên dải liên tục này, bạn hình dung rằng một mặt của
dải Möbius là không gian và mặt kia là thời gian, thì bạn có thể có được một
cảm nhận về cách mà thuyết tương đối đã thống nhất những cái trong thế giới
ba chiều của chúng ta là hai mặt tách biệt của thực tại. Với lí do này, như một
công án mà một nhà sư đạo Thiền phải suy ngẫm, dải Mobius nghịch lí có thể
là một bài tập trí tuệ để giúp hình dung ra continuum không-thời gian.
Tương tự như dải Möbius, không-thời gian có vẻ như cũng có hai mặt khác
biệt nhau, một mặt gọi là không gian, mặt kia là thời gian. Nhưng sự tách biệt
như vậy, giống như vẻ bề ngoài của hai mặt đối lập nhau trên dài Möbius, thực
ra chỉ là ảo giác. Khi đi đến đầu cùng của mình, cả hai mặt lại gặp nhau liền
một mạch, không đầu không cuối, một continuum đệ quy, lặp đi lặp lại vô tận.
Và mặc dù việc Escher dùng đi dùng lại cái hình toán học đầy hấp dẫn này có
thể giúp tất cả chúng ta hiểu được về không-thời gian, nhưng trong thực tế, ông
đã không có biểu hiện gì chứng tỏ là mình có quan tâm đến các lí thuyết của
Einstein. Trong thư từ, trong các bài giảng, các bài viết, không hề có chỗ nào
ông nhắc đến những nhà sáng lập nên vật lí hiện đại.
Dải Möbius là một chế tác thị giác đã lặng lẽ bác bỏ tuyên bố của Aristotle
nói rằng hai cực không thể nào hợp lại được do luật bài trung. Học thuyết cổ
đại này, tertium non datur
, là một hòn đá tảng lâu đời của logic học, lần đầu
tiên bị Nicholas ở Cusa phản bác vào những năm 1400, ông là người đã sáng
tạo ra một hệ thống logic cho phép có thể kết nối các cực đối lập nhau do luật
bài trung. Bất chấp những nỗ lực của ông, kiểu tư duy bao trùm trong văn hóa
phương Tây từ trước đến nay vẫn nặng nề mang tính nhị nguyên. Bắt đầu vào
