Cả chủ nghĩa vị lai lẫn chủ nghĩa hoài cổ đều nỗ lực thoát khỏi hiện tại
tẻ nhạt bằng cách nhảy tới một điểm khác trong dòng thời gian mà không
rời khỏi cuộc sống trần tục trên trái đất. Và hai con đường trốn tránh hiện
tại nhưng lại không rời khỏi chiều thời gian này giống nhau ở chỗ cùng là
một kỳ tích, và kỳ tích này đã được chứng minh chỉ là niềm hy vọng hão
huyền. Chúng chỉ khác nhau về hướng – thuận hoặc nghịch – trên dòng thời
gian mà chúng liều lĩnh vượt qua từ vị trí không thoải mái hiện tại. Đồng
thời chủ nghĩa vị lai đối chọi với bản năng con người mạnh mẽ hơn so với
chủ nghĩa hoài cổ; bởi lẽ, mặc dù có nhiều người đi tìm chỗ ẩn náu bằng
cách rút lui khỏi hiện tại không thể chấp nhận vào quá khứ quen thuộc hơn,
song bản năng của con người sẽ luôn luôn bám chặt và cố thủ ở hiện tại
không thể chấp nhận còn hơn là đi đến một tương lai không biết trước. Do
đó mà trong chủ nghĩa vị lai, kỳ tích tâm lý là chìa khóa mở ra một con
đường cao hơn hẳn so với chủ nghĩa hoài cổ, và sự bùng nổ của tâm hồn
theo xu hướng vị lai thường là phản ứng tiếp theo sau khi người ta đã kinh
qua con đường hoài cổ và đã bị thất vọng. Sự thất vọng cũng được chủ
nghĩa vị lai tranh thủ triệt để. Mặc dù vậy, thất bại của chủ nghĩa vị lai đôi
khi lại được tưởng thưởng bằng một kết quả rất đặc biệt; đó là do chủ nghĩa
vị lai đôi khi đã đi quá trớn và đi tới sự biến hình.
Nếu chúng ta có thể ví kết cục thê thảm của chủ nghĩa hoài cổ với một
chiếc xe hơi phanh quá đột ngột khi đang vào “cua” và bị lật sấp về phía
ngược lại, thì kinh nghiệm khả quan hơn của chủ nghĩa vị lai có thể được ví
với một người ngồi trên một chiếc xe hơi nhưng không trông thấy phía
trước mặt mà chỉ có thể nhìn thấy con đường bên dưới. Anh ta quan sát, với
nỗi sợ hãi sâu sắc, mặt đường càng lúc càng xấu hơn cho tới lúc đột nhiên –
khi một tai nạn có vẻ là chuyện không thể tránh khỏi – chiếc xe chồm lên
khỏi mặt đường và cày qua những đất đá và ổ gà bằng gầm của nó.
Phương cách trốn tránh hiện tại bằng con đường vị lai, cũng như con
đường hoài cổ, có thể được nghiên cứu qua một số phạm vi hoạt động xã
hội khác nhau. Về phong thái, động tác đầu tiên của nhà vị lai thông thường
là khoác cho phong tục tập quán một chiếc áo ngoại nhập kỳ dị; và ở khắp
