giáo bị bỏ mặc cho thối nát. Như vậy đối với chúng ta, có vẻ như
tập quán, và thậm chí ngay cả niềm tin, đều hầu như không thể
được ưa chuộng trở lại theo ý chí của một cá nhân đơn lẻ. … Bởi
lẽ không thể phủ nhận sự tái ưa chuộng này là sự thật; cả pax
deorum lẫn ius divinum đều một lần nữa trở thành các khái niệm
của quyền lực và ý nghĩa. … Tôn giáo cũ vẫn tiếp tục tồn tại
trong ít nhất là ba thế kỷ nữa dưới hình thức hướng ngoại, và đối
với một số người, nó vẫn còn tồn tại trong tín ngưỡng chung”.
Nếu từ thế giới Hy Lạp cổ chúng ta chuyển sang phân nhánh Nhật Bản
của xã hội Viễn Đông, chúng ta sẽ thấy rằng, trong giai đoạn gần đây người
Nhật đã nỗ lực làm hồi sinh biến thể Nhật Bản của tôn giáo nguyên thủy có
tên gọi là Shinto, một ví dụ khác của chủ nghĩa hoài cổ trong tôn giáo đã
quen thuộc với chúng ta qua chính sách của Augustus và nỗ lực hiện đại
của người Đức nhằm phục sinh cho tôn giáo Teutonic. Công trình của
người Nhật giống với người Đức hơn so với kỳ tích của La Mã, vì quốc
giáo của La Mã mà Augustus đã khôi phục dù sao vẫn còn sống, mặc dù đã
bị thối nát trầm trọng, trong khi đó tôn giáo của người Nhật và người Đức
đã trải qua hàng nghìn năm bị hất cẳng, hoặc bị hấp thu, bởi một tôn giáo
cao cấp hơn – trong trường hợp Nhật Bản, đó là biến thể Phật giáo Đại
thừa. Giai đoạn đầu của vận động này mang tính hàn lâm; bởi lẽ sự tái ưa
chuộng tôn giáo Shinto đầu tiên xuất phát từ một vị hòa thượng Phật giáo
tên là Keichu (1640-1701 sau CN), người rất quan tâm tới những đề tài có
liên quan tới ngữ văn. Tuy nhiên, những người khác đã mau chóng tiếp
bước công trình của ông, và Hirata Atsutané (1776-1843 sau CN) đã phát
động cuộc tấn công cả Phật giáo Đại thừa lẫn triết học Khổng Tử như
những kẻ xâm lược ngoại bang.
Chúng ta sẽ thấy rằng sự hồi sinh của tôn giáo Shinto, cũng như công
trình của Augustus, diễn ra gần như ngay lập tức sau khi Nhật Bản từ thời
kỳ rối ren bước sang giai đoạn chính quyền trung ương, và rằng vận động
tân-Shinto vừa đạt tới trạng thái chiến đấu của nó đúng vào thời điểm chính
