NGHÌN XƯA VĂN HIẾN - TẬP 3 - Trang 220

của Pháp vẫn giữ một tính chất huyền thoại. Quả thực, ở đó, mọi sự diễn ra
như thế các tiểu thuyết gia đều đã nhìn thấy châu Phi, hoặc Đông Dương,
qua màn ảnh méo mó của sự giáo dục văn học của họ. Với quyết tâm bằng
bất cứ giá nào tìm lại cho kỳ được cái thế giới miêu tả trong “Một mùa hè
trên đất Sahara” (Lnété au Sahara) của Eugène Fromentin, hoặc trong
“Salammbô” của Gustave Flaubert, họ đã phản ứng lại nỗi tyệt vọng của
chính mình khi tiếp xúc với một thực tế hoàn toàn khác biệt, hoặc bằng
cách chế nhạo, hoặc bằng cách sao lại, và lý tưởng hóa đi, những thứ sáo cũ
tầm thường tệ hại nhất của một thứ chủ nghĩa hướng ngoại, kiểu “quảng
cáo của nhà ga Lyon”, như Paul Morand gọi.
Pierre Loti (1850-1923): Nhà văn Pháp, tác giả nhiều tiểu thuyết nổi tiếng,
như “Pêcheurs”, “Madame Chrysanthème”…
Tứ trụ triều đình: Bốn quan nhất phẩm, theo thứ tự quan trọng là: Cần
Chánh, Văn Minh, Võ Hiến, Đông Các.
“Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 40, chương 341.
“Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 42, chương 344
Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 40, chương 14.
Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 40, chương 15.
Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 40, chương 16
Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 42, chương 110.
Strasbourg và Metz là hai thành phố ở Đông bắc nước Pháp, bị Đức thôn
tính trong cuộc chiến tranh Đức - Pháp năm 1870. Mãi cho đến năm 1918
mới được trả lại cho Pháp, sau khi Đức bị thua trận trong Thế chiến I
(1914-1918)
Trong chiến tranh Đức - Pháp 1870, quân Pháp đại bại và đầu hàng tại
Sedan.
Hồi ký và tư liệu châu Á”: quyển 75, chương 375-402. Các bản tường trình
khác: chương 405, 425, 444 và 456.
Charles Meyer, “Cuộc sống thường ngày của người Pháp tại Đông Dương
(1860-1910)”, Hachette, Paris, chương 240, 241, 242, và 232, 233.
Không phải vô cớ mà năm 1960, Pandit Nehru, thủ tướng Ấn Độ, đã ký
quyết định cấm các giáo sĩ Kitô giáo vào đất Ấn. Tháng 2/1964, Thống chế