NGUYỄN HIẾN LÊ - Trang 5

sống phát triển trong ổn định và ấm no hạnh phúc của nhân dân.
Đời sống bản thân ông khiêm tốn, giản dị, làm việc nhiều hưởng thụ ít,
không thích ồn ào, nhưng tư tưởng, tâm hướng và lòng ông thì thật sâu kín,
rộng rãi, nồng nàn, có lẽ vì thế mà viết ra điều gì cũng với lời văn giản dị,
dễ hiểu, trung thực với ý mình. Ông luôn đứng về phía nhân dân lao động
nghèo khổ mà cả một thời thơ ấu hàn vi ông đã từng chia sẻ, nên đã mạnh
dạn phê phán những hành vi sai trái của các nhà đương cuộc mà ông luôn
quy trách nhiệm chính cho những tình trạng suy bại xã hội của mọi thời.
Trước sau ông không xu phụ, thỏa hiệp với giới cầm quyền đương thời để
được hưởng những đặc quyền trong xã hội. Măïc dù vậy, tâm huyết của ông
cũng không được đời đáp ứng là bao, nên không tránh khỏi có những lúc
phải ngậm ngùi chua xót cho sự bất lực của mình trước thời cuộc. Tâm sự
của ông có lẽ cũng giống như Tô Thức, một tác giả Trung Quốc ông yêu
thích mà có lần ông đã dẫn chứng mấy câu thơ: Thẹn hoài cho người nước
này, đau xót như có gai đâm trong da thịt, bình sinh đọc năm ngàn quyển
sách, nhưng không có một chữ nào cứu đói cho dân được.
Nhiều người hiểu Nguyễn Hiến Lê hơn qua tập Hồi ký (NXB Văn Học,
1993) và Đời viết văn của tôi do ông tự viết (NXB Văn Hóa, 1996). Ông
cũng tự kể về cuộc đời và việc làm của mình qua bài trả lời phỏng vấn khá
dài của ông Nguyễn Ngu Í đăng trên tạp chí Bách khoa (1965) trong mục
“Sống và viết với...”, rồi in thành sách (1966), và một bài khác nữa do ông
Lê Phương Chi thực hiện (in trong tập Tâm tình văn nghệ sĩ, NXB Thanh
Niên, 2001). Ngoài ra còn có cả một tập tiểu sử Nguyễn Hiến Lê, cuộc đời
và sự nghiệp của Châu Hải Kỳ (NXB Văn Học, 1993) dày đến trên 300
trang. Để tìm hiểu về ông, tưởng như thế cũng đã tạm đủ. Tuy nhiên càng
về sau, nhất là khi sách Nguyễn Hiến Lê được xuất bản sau thời kỳ chuyển
hình của đất nước (mà người khai phá đầu tiên là ông Ba Kính, giám đốc
NXB Long An trong những năm 90), nhiều người càng biết rõ chân giá trị
những tác phẩm của ông hơn, cũng như chí hướng và lòng tinh thành mà
ông đã gởi gắm hết vào, thì có nhiều tác giả lại viết thêm về ông đứng từ
những góc độ nhìn khác nhau.