Thời kỳ Mặt trận Dân chủ, Nguyên Hồng đã bắt đầu liên lạc với chính
trị phạm ở Sơn La, Côn Lôn trở về như Vũ Thiện Chân, Bùi Vũ Trụ và ở
trụ sở chi nhánh báo Thời thế ở đường Cát Dài, Hải Phòng, Nguyên Hồng
đã có cơ hội tìm đọc Tuyên ngôn Đảng Cộng sản, Vấn đề dân cày của Qua
Ninh, Vân Đình, Ngục Kon Tum của Lê Văn Hiến và những tiểu thuyết của
Marxime Gorki... Năm 1938, Nguyên Hồng gặp Như Phong, sinh hoạt
trong Đoàn Thanh niên Dân chủ và viết trên các báo Thế giới, Người mới
và Mới cùng với Như Phong, Nguyễn Thường Khanh, Trần Minh Tước,
Lưu Quý Kỳ (Thanh Vệ) và Lê Hy (Lã Vĩnh Lợi). Chiến tranh thế giới lần
thứ hai bùng nổ, ngày 29-9-1939, Nguyên Hồng bị mật thám Pháp bắt bỏ tù
ở Hải Phòng về tội tàng trữ và truyền bá sách báo cộng sản. Trong nhà tù
Hải Phòng, Nguyên Hồng đã được gặp Tô Hiệu, Bùi Đình Đống, Ngô Minh
Loan và tham dự lớp huấn luyện theo Đề cương cách mạng tư sản dân
quyền do Bí thư thành ủy Tô Hiệu hướng dẫn. Những vốn sống quý báu đó
đã tạo điều kiện cho Nguyên Hồng viết về những chiến sĩ cách mạng trong
Lưới sắt, Lò lửa, Sóng gầm...
Năm 1940, Nguên Hồng lại bị bắt giam và bị giải lên trại tập trung
Bắc Mê, Hà Giang, đi làm cỏ vê, gánh đá cùng với Xuân Thủy, Đinh Nhu,
Trần Các... Tiểu thuyết Xóm Cháy (phác thảo đầu tiên của Sóng gầm) viết
được 300 trang thì bị bọn mật thám tịch thu, ông chuyển sang viết những
mẩu ngăn ngắn giả làm nhật ký thư (Cuộc sống).
Cuối mùa hè năm 1943, Nguyên Hồng tham gia tổ chức Văn hóa Cứu
quốc bí mật (trong Mặt trận Việt minh) cùng với Như Phong, Nam Cao, Tô
Hoài, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng... Chính trong tổ chức này,
Nguyên Hồng được đọc Đề cương Văn hóa 1943 của Đảng và những
phương châm của Đề cương đã có ảnh hưởng rõ rệt đến những tác phẩm
như Hơi thở tàn, Hai dòng sữa, Ngọn lửa, Buổi chiều xám..., những tác
phẩm được viết trong thời kỳ Tiền khởi nghĩa.
