Cách mạng tháng Tám thành công, Nguyên Hồng tham gia khởi nghĩa
ở Hà Nội, là biên tập viên tạp chí Tiên phong, cơ quan vận động văn hóa
mới của Đảng. Sau đợt Nam tiến vào mặt trận Nha Trang, khi kháng chiến
toàn quốc bùng nổ, năm 1947, Nguyên Hồng cùng gia đình lên Việt Bắc,
sống ở ấp Cầu Đen, Yên Thế cùng với một số văn nghệ sĩ như Ngô Tất Tố,
Kim Lân, Nguyễn Huy Tưởng... Nguyên Hồng tham gia hoạt động trong
Hội Văn nghệ Việt Nam, là biên tập viên tạp chí Văn nghệ của Hội và phụ
trách trường Văn nghệ nhân dân Trung ương. Năm 1948, Nguyên Hồng
cùng với Nam Cao được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là
Đảng Cộng sản Việt Nam).
Hòa bình lập lại năm 1954, Nguyên Hồng cùng gia đình về Hà Nội,
công tác tại Hội Văn nghệ Việt Nam. Tháng 4 - 1957, Hội Nhà văn Việt
Nam thành lập, ông tham gia Ban Chấp hành, làm Thư ký tòa soạn tuần báo
Văn của Hội. Năm 1958, Nguyên Hồng về tham gia lao động ở nhà máy Xi
măng Hải Phòng, chính thời gian này ông bắt đầu thai nghén tiểu thuyết
Cửa biển, bộ tiểu thuyết - sử thi bốn tập đầu tiên ở nước ta. Từ năm 1962,
Nguyên Hồng cùng gia đình trở lại ấp Cầu Đen, Yên Thế (nay là xã Quang
Tiến, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang). Tháng 1 -1963, tại Đại hội Nhà văn
lần thứ II, Nguyên Hồng được bầu vào Ban Chấp hành và năm 1964 được
cử làm Chủ tịch Hội Văn nghệ Hải Phòng. Sau Hải Phòng, Yên Thế đã trở
thành quê hương thứ hai của Nguyên Hồng, là nơi ông sống lâu nhất và
cũng là nơi ông đang xây dựng một bộ tiểu thuyết lịch sử ba tập: Hoàng
Hoa Thám và Núi rừng Yên Thế. Tập hai đang hoàn thành thì ông đột ngột
từ trần ngày 2-5-1982.
Nhà văn Nguyên Hồng được Chính phủ truy tặng Huân chương Độc
lập hạng Ba và giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật đợt đầu
tiên (1996). Nguyên Hồng là một nhà văn xuôi lớn của nền văn học Việt
Nam hiện đại, đồng thời cũng là người thầy trực tiếp dìu dắt nhiều thế hệ
nhà văn trẻ đi vào con đường sáng tác văn học.
