Đối với nhà đạo đức, xã hội Bororo ban cho một bài học; hãy đến nghe các
thông tin viên thổ dân: họ sẽ mô tả cho anh, cũng như họ đã mô tả cho tôi, cái
vở vũ kịch kia trong đó hai nữa ngôi làng tự buộc mình phải sống và hít thở
bên này bằng bên kia, bên này vì bên kia; trao đổi đàn bà, của cải và các dịch
vụ trong một nhiệt tình lo lắng qua lại vì nhau; lấy vợ gả chồng cho con cái với
nhan, chôn cất người chết cho nhau, mỗi bên đảm bảo với bên kia rằng cuộc
sống là vĩnh cửu, thế giới là có thể được cứu vớt và xã hội là công bằng. Để
thừa nhận những sự thật ấy và cùng gìn giữ cho nhau trong những niềm tin
chắc ấy, các nhà thông thái của họ đã xây dựng một vũ trụ luận vĩ đại; họ đã
ghi rõ môn học đó trong sơ đồ ngôi làng của họ và trong cách phân bố các nhà
ở. Những mâu thuẫn mà họ vấp phải, họ đã xem đi xét lại, bao giờ cũng chỉ
chấp nhận một đối nghịch để mà phủ nhận nó vì lợi ích của một đối nghịch
khác, chia đôi và cắt chéo các nhóm người, gắn kết các nhóm người ấy và đặt
chúng đối mặt với nhau, làm cho toàn bộ cuộc sống xã hội và tinh thần của họ
thành một tấm gia huy ở đó sự đối xứng và phi đối xứng cân bằng với nhau,
giống như những hình vẽ uyên bác mà một người đẹp Caduveo, còn bị dằn vặt
bởi cùng một nỗi lo lắng ấy một cách tăm tối hơn, đã rạch lên khuôn mặt của
mình. Nhưng liệu còn lại được gì đây từ tất cả những cái đó, còn tồn tại gì đây
từ các phân nửa, các phân-phân nửa, các thị tộc, các phân thị tộc, đứng trước
điều ghi nhận mà những quan sát mới đây dường như đã buộc chúng ta suy
ngẫm? Trong một xã hội phức tạp cứ như là vô cớ, mỗi thị tộc được phân thành
ba nhóm: thượng lưu, trung lưu và hạ lưu, và ở trên tất cả những quy tắc lơ
lửng một quy tắc bắt buộc một người thượng lưu ở một phân nửa này phải cưới
một người thượng lưu của phân nửa kia; một người trung lưu phải lấy một
người trung lưu; và một người hạ lưu cũng phải như vậy; nghĩa là, dưới sự trá
hình của những thể chế huynh đệ, ngôi làng Bororo, phân tích đến cùng, trở về
với ba nhóm người luôn luôn lấy vợ lấy chồng trong nội bộ ba nhóm ấy. Ba xã
hội, mặc dù không biết đến điều đó, mãi mãi vẫn cứ là khác biệt và tách rời,
mỗi xã hội bị giam hãm trong một sự cao ngạo, che khuất ngay cả với chính nó
bởi những thể chế dối trá, đến nổi mỗi xã hội là nạn nhân vô ý thức của những
tài khéo trong đó nó không còn có thể phát hiện ra một đối tượng nữa. Người
Bororo đã dày công mở mang hệ thống của họ trong một phép hoạt dụ dối trá,
thì cũng không hơn gì các tộc người khác, họ đã không thể nào chối cãi được
