mường và lớn hơn là các châu. Tạo chủ yếu là người dòng họ Lò, xuất thân từ những thủ
lĩnh chinh phục thành công "vùng đất có người trồng lúa" (Cầm Trọng, Masao 2003:12,13).
Tạo có trách nhiệm duy trì công lí, bảo vệ cộng đồng. Tạo được coi là giữ nguồn gốc linh
thiêng từ Then tối cao, và trực tiếp liên đới đến linh hồn mường. Giúp việc cho Tạo, về thế
tục trực tiếp là hội đồng chức dịch (bô lão trong mường), về tôn giáo là mo. Những người
nông dân còn lại - nông dân tự do, thành phần đông nhất trong xã hội, họ làm tất cả các
việc cần thiết trong mường từ sản xuất nông nghiệp đến nghĩa vụ chiến binh. Lớp sau chót,
dưới đáy xã hội là nô lệ hay nông nô, gồm cuông nhốc (kuong nhốc) và pụa pái (puă' pai).
Cuông nhốc là những nông nô thấp hèn gốc người Thái, theo Condominas dù thấp hèn họ
vẫn được coi là con người. Pụa pái là những nông nô thấp hèn gốc tộc thiểu số (Sá: các tộc
gốc Môn - Khơ me như Kháng, Xinh Mun, Kho Mú...), mà Condominas cho rằng họ có
thân phận thấp hơn cả cuông nhốc (thậm chí cốn hướn), vì họ, những người là Xá mà
không phải Thái thì không được coi là con người mà là người - vật
Như Cầm Trọng đã phân tích công phu trong công trình dân tộc chí đỉnh cao về ngành
Thái Đen Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam (1978) với việc duy trì vững chắc xã hội đẳng
cấp, người Thái đồng thời đã kiện toàn bộ máy hành chính rất phức tạp, mà mỗi châu
mường lại có sự khác biệt. Tính hoàn chỉnh về bộ máy hành chính của các châu mường
Thái là cơ sở để nó hoạt động như một đơn vị độc lập. Để thấy được tính chỉnh thể của hệ
thống tổ chức bộ máy hành chính châu mường Thái, ta hãy xem xét trường hợp châu
Mường La.
