Người Thái như thế đã thiết lập được một quyền tự trị đáng kể hàng ngàn năm trên đất
Việt Nam. Giữ mối quan hệ triều cống, phần nhiều là hình thức với triều đình người Việt ở
miền xuôi, người Thái được chính quyền miền xuôi coi như một nước độc lập, sử liệu chép
là "nước Ngưu Hống". Về sau, khi nước Việt Nam bắt đầu bành trướng mạnh mẽ lên miền
núi mạn Tây Bắc kể từ thời Lê sơ, xứ người Thái nhích lại gần hơn với Đại Việt, nhưng vẫn
không hề suy giảm tính tự trị. Các xứ Thái vẫn được cai quản bởi các thủ lĩnh địa phương
được triều đình chỉ định hay thừa nhận, quan hệ qui phục và triều cống, đồng thời, đôi lúc
cũng nổi loạn. Tóm lại, ở trong xứ của họ, người Thái luôn luôn có đầy đủ quyền tự quyết
kiểu quyền lực tiểu quốc cát cứ. Và sự lớn mạnh của các chúa Thái, dưới thời Lê, chúng ta
có thể hình dung là rất đáng kể. Cương Mục khi chép về việc đánh dẹp một thủ lĩnh Thái
nổi loạn là Cầm Quý ở châu Ngọc Ma, dù sử quan lời lẽ khinh miệt nhưng quan trọng hơn,
dù khinh miệt nhưng sử quan đã để lộ ra thông tin về sự "xa hoa", giàu có của ông chúa
Thái: "Cầm Quý có hơn vạn quân (...) thê thiếp có đến hàng trăm, cung thất làm rất đồ sộ,
cột nhà bằng đồng." (Cương mục 2007 Tl: 873-874).
